Giáo án Lịch sử 9 chân trời Bài 14: Xây dựng và bảo vệ chính quyền nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (từ tháng 9 - 1945 đến tháng 12 - 1946)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, khai thác Hình 14.1, thông tin mục 1 SGK tr.70, 71 để tìm hiểu về những biện pháp xây dựng và củng cố chính quyền cách mạng trong năm đầu sau Cách mạng tháng Tám năm 1945.

14.1. Số đặc biệt của báo Quốc hội

ra ngày Tổng tuyển cử, 6/1/1946

 GV yêu cầu HS thực hiện nhiệm vụ cá nhân sau: Điền vào chỗ chấm “…” cụm từ thích hợp trong các đoạn thông tin dưới đây.

Gợi ý:

- GV yêu cầu HS làm việc cặp đôi, tổng hợp bài tập nhanh vừa thực hiện, thảo luận và trả lời câu hỏi: Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã có những biện pháp gì để xây dựng và củng cố chính quyền?

- GV nêu câu hỏi gợi mở cho HS thảo luận:

+ Một trong những nhiệm vụ cấp bách hàng đầu của Việt Nam sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 là gì?

+ Vì sao phải thực hiện nhiệm vụ đó?

+ Nêu các biện pháp của Chính phủ để xây dựng và củng cố chính quyền cách mạng. 

- GV cung cấp thêm cho HS một số tư liệu (Đính kèm phía dưới Hoạt động 1).

- GV mở rộng kiến thức, yêu cầu HS tiếp tục thảo luận và trả lời câu hỏi: Ngày 9/11/1946, sự kiện Quốc hội khóa I thông qua Hiến pháp đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa có ý nghĩa như thế nào?

- GV cho HS xem thêm:

+ Video Hiến pháp 1946 - Chỗ dựa vững chắc để kháng chiến, kiến quốc.

https://www.youtube.com/watch?v=n7JwUEPMLGA

+ Video Hiến pháp năm 1946 - Hiến pháp khuôn mẫu của lịch sử lập hiến Việt Nam:

https://www.youtube.com/watch?v=FkZwJNQZqq8 (GV cho HS xem thêm nếu còn thời gian). 

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác thông tin trong mục kết hợp tư liệu GV cung cấp và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS nêu những biện pháp chủ yếu để xây dựng và củng cố chính quyền cách mạng trong năm đầu sau Cách mạng tháng Tám năm 1945.

- GV mời đại diện 1 – 2 HS trả lời câu hỏi mở rộng:

Ý nghĩa của sự kiện sự kiện Quốc hội khóa I thông qua Hiến pháp đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa: là bản Hiến pháp đầu tiên trong lịch sử Việt Nam và là một trong những hiến pháp tiến bộ bậc nhất châu Á lúc bấy giờ).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận:   

+ Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, nước  Việt Nam Dân chủ Cộng hoà phải đối mặt với nhiều khó khăn: chính quyền cách mạng còn non trẻ và lực lượng vũ trang còn yếu, nền độc lập dân tộc đe dọa nghiêm trọng. 

+ Để đưa đất nước vượt qua những khó khăn đó, Đảng ta đề ra những biện pháp như: Tổ chức cuộc Tổng tuyển cử bầu Quốc hội đầu tiên trong phạm vi cả nước, đưa ra các quyết định về chính sách đối nội, đối ngoại, thành lập Chính phủ liên hiệp kháng chiến và thông qua bản Hiến pháp đầu tiên; củng cố khối đại đoàn kết toàn dân,..

- GV chuyển sang nội dung mới. 

1. Xây dựng và củng cố chính quyền

* Tình thế “hiểm nghèo” mà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa phải đối mặt sau Cách mạng tháng Tám năm 1945:

- Quân sự: 

+ Quân đội các nước phe Đồng minh lấy danh nghĩa giải giáp quân đội Nhật  kéo vào Việt Nam. 

+ Phía bắc vĩ tuyến 16, quân Trung Hoa Dân quốc, tay sai âm mưu lật đổ Chính quyền nước ta.

+ Ở phía nam, quân Anh mở đường cho thực dân Pháp tái chiếm Nam Bộ, khôi phục ách thống trị. 

- Kinh tế:

+ Nông nghiệp mất mùa, nguy cơ nạn đói mới xảy ra.

+ Tài chính quốc gia trống rỗng.

- Văn hóa:   90% dân số không biết chữ.

→ Ngày 3/9/1945, Chính phủ đề ra những việc cấp bách của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. 

* Các biện pháp của Chính phủ để xây dựng và củng cố chính quyền cách mạng:

- Về chính trị:

+ Ngày 6/1/1946: lần đầu tiên nhân dân Việt Nam thực hiện quyền công dân, bỏ phiếu bầu đại biểu Quốc hội.

+ Tháng 3/1946: Chính phủ Liên hiệp kháng chiến được thành lập, Hồ Chí Minh làm Chủ tịch.

+ Tháng 11/1946: Quốc hội ban hành Hiến pháp đầu tiên của Việt Nam, tạo cơ sở pháp lí vững chắc để xây dựng, bảo vệ đất nước.

- Về quân sự: Việt Nam Giải phóng quân đổi tên thành Vệ quốc đoàn. Tháng 5/1946, đổi thành Quân đội Quốc gia Việt Nam.

Tư liệu 1. Xây dựng và củng cố chính quyền.

     1.1. “Hậu quả của chính sách bóc lột tàn bạo của bọn phát xít Pháp, Nhật, cùng với nạn lũ lụt nghiêm trọng ở chín tỉnh Bắc Bộ đã cướp đi sinh mệnh hơn 2 triệu đồng bào từ Quảng Trị trở ra vào cuối năm 1944 đầu năm 1945”. 

(Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Trung ương, Những sự kiện lịch sử Đảng (1945 - 1954),

tập II, NXB Sự thật, Hà Nội, 1979, trang 16)

     1.2. “Ngày mai mồng 6 tháng Giêng năm 1946... Ngày mai là một ngày vui sướng của đồng bào ta, vì ngày mai là ngày Tổng tuyển cử, vì ngày mai là một ngày đầu tiên trong lịch sử Việt Nam mà nhân dân ta bắt đầu hưởng dụng quyền dân chủ của mình”. 

(Lời kêu gọi quốc dân đi bỏ phiếu, báo Cứu Quốc, số 134, ngày 5/1/1946)

     1.3. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Tổng tuyển cử là một dịp cho toàn thể quốc dân tự do lựa chọn những người có tài, có đức để gánh vác công việc nước nhà. Trong cuộc Tổng tuyển cử, hễ là những người muốn lo việc nước thì đều có quyền ra ứng cử; hễ là công dân thì đều có quyền đi bầu cử. Không chia gái trai, giàu nghèo, tôn giáo, nòi giống, giai cấp, đảng phái, hễ là công dân Việt Nam thì đều có hai quyền đó. Vì lẽ đó, cho nên Tổng tuyển cử tức là tự do, bình đẳng; tức là dân chủ, đoàn kết”.

Video: Bác Hồ với cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên.

https://www.youtube.com/watch?v=nwYrnAY8GGY

Video: Ngày tổng tuyển cử đầu tiên năm 1946.

https://www.youtube.com/watch?v=vXIydQnLYPg

Video: 75 năm Tổng tuyển cử đầu tiên bầu Quốc hội khóa I.

https://www.youtube.com/watch?v=VIGz3LHfT-0

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, khai thác Tư liệu 14.2 – 14.6, thông tin mục 2 SGK tr.71, 72.

14.3. Đoàn cứu tế, cứu đói 

của Quốc hội khóa I đi quyên góp gạo.

Trưởng hội là đại biểu Quốc hội Ngô Tử Hạ (người kéo xe mặc áo dài đội nón)

14.4. Đoàn tàu điện của Chính phủ chở gạo cứu trợ 

vùng bị nạn đói do thiên tai

14.5. “Nạn dốt là một trong những phương pháp độc ác mà bọn thực dân dùng để cai trị chúng ta. Hơn chín mươi phần trăm đồng bào chúng ta mù chữ. Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu.

14.6. Một lớp Bình dân học vụ  ở Hà Nội những ngày đầu độc lập

Vì vậy, tôi đề nghị mở một chiến dịch để chống nạn mù chữ”.

(Hồ Chí Minh toàn tập, tập 4, 

NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, trang 7)

- GV yêu cầu HS thực hiện nhiệm vụ cá nhân sau: Điền vào chỗ chấm “…” cụm từ thích hợp trong các đoạn thông tin dưới đây.

Gợi ý:

- GV yêu cầu HS tiếp tục thảo luận cặp đôi, tổng hợp kết quả bài tập nhanh vừa làm và trả lời câu hỏi:

+ Đọc tư liệu 14.2, hãy cho biết theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhiệm vụ quan trọng nhất của nhà nước sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 là gì?

 + Chính phủ đã đề ra những biện pháp chủ yếu gì để giải quyết những khó khăn về kinh tế, văn hóa, giáo dục?

- GV nêu câu hỏi gợi mở cho HS thảo luận:

+ Khó khăn về kinh tế của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa là gì? Hãy nêu các biện pháp trước mắt và lâu dài để giải quyết khó khăn về kinh tế của chính quyền cách mạng, kết quả của các biện pháp được triển khai?

+ Tình hình văn hóa, xã hội nước ta sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 như thế nào? Hãy nêu các biện pháp trước mắt và lâu dài để giải quyết “giặc dốt” và xây dựng nền văn hóa mới của dân tộc, kết quả của các biện pháp được triển khai?

- GV cung cấp thêm cho HS một số tư liệu (Đính kèm phía dưới Hoạt động 2).

- GV mở rộng kiến thức, yêu cầu HS cả lớp suy nghĩ và trả lời câu hỏi: Từ câu nói của Hồ Chủ tịch “Đói, dốt, ngoại xâm là ba thứ giặc nguy hiểm nhất”, em hãy xác định khó khăn nào là nghiêm trọng nhất với nhân dân, khó khăn nào là nguy hiểm nhất với nền độc lập dân tộc, khó khăn nào là ảnh hưởng đến quyền làm chủ đất nước, suy yếu sức mạnh dân tộc.

- GV hướng dẫn HS đọc mục Nhân vật lịch sử SGK tr.72 để tìm hiểu về nhà tư sản yêu nước có nhiều đóng góp nhất về tài chính cho quốc gia - Trịnh Văn Bô và giới thiệu thêm:

Nhân vật lịch sử Trịnh Văn Bô (1914 – 1918) Trịnh Văn Bô là nhà tư sản yêu nước. Tại nhà của ông ở số 48 phố Hàng Ngang, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội, Hồ Chí Minh viết bản Tuyên ngôn Độc lập
những ngày cuối tháng 8. Trong “Tuần lễ vàng; ông đã ủng hộ cho Chính phủ Cách mạng lâm thời Việt Nam 5 147 lạng vàng. Hiện nay, tên ông được đặt cho một đường phố ở Hà Nội.

“Chỉ riêng vợ chồng ông Trịnh Văn Bô đã ủng hộ tổng cộng cho Chính phủ 5 147 lượng vàng, tương đương với 2 triệu đồng Đông Dương (theo thời giá lúc đó). Sau khi kháng chiến toàn quốc bùng nổ, gia đình doanh nhân Trịnh Văn Bô đã để lại tất cả tài sản, theo Chính phủ và Bác Hồ lên Việt Bắc tham gia kháng chiến” (Bộ Tài chính, Gia đình doanh nhân Trịnh Văn Bô và những cống hiến cho nền tài chính cách mạng Việt Nam, NXB Tài chính, Hà Nội, 2013, tr.17 - 18).

Video: Ký ức đẹp về vợ chồng cụ Trịnh Văn Bô - doanh nhân hiến hơn 5.000 cây vàng cho cách mạng.

https://www.youtube.com/watch?v=Q6QeosriyxA (từ 0s11 – 6p11). 

→ Việc làm của nhà tư sản yêu nước Trịnh Văn Bô thể hiện truyền thống đoàn kết, tương thân, tương ái của dân tộc Việt Nam. 

- GV mở rộng kiến thức, yêu cầu HS cả lớp suy nghĩ và trả lời câu hỏi: Theo em, những biện pháp trong việc xây dựng và củng cố chính quyền cách mạng, giải quyết khó khăn về kinh tế, văn hóa, giáo dục trong năm đầu sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 có ý nghĩa gì?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác tư liệu, thông tin trong mục và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS nêu những biện pháp chủ yếu để giải quyết những khó khăn về kinh tế, văn hóa, giáo dục trong năm đầu sau Cách mạng tháng Tám năm 1945.

- GV mời đại diện 1 – 2 HS trả lời câu hỏi mở rộng:

+ Khó khăn nghiệm trọng nhất với nhân dân: nạn đói.

+ Khó khăn nguy hiểm nhất với nền độc lập: âm mưu xâm lược của Pháp với Trung Hoa Dân quốc.

+ Khó khăn ảnh hưởng đến quyền làm chủ đất nước, suy yếu sức mạnh dân tộc: nạn dốt. 

- GV mời đại diện 1 – 2 HS trả lời câu hỏi mở rộng:

Ý nghĩa của những biện pháp trong việc xây dựng và củng cố chính quyền cách mạng, giải quyết khó khăn về kinh tế, văn hóa, giáo dục trong năm đầu sau Cách mạng tháng Tám năm 1945:

+ Thể hiện tính ưu việt của chế độ mới.

+ Vì quyền lợi của nhân dân, xây dựng được khối liên minh công – nông vững chắc.

+ Tạo ra sức mạnh tổng hợp để bảo vệ thành quả Cách mạng tháng Tám năm 1945. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận: Chính phủ đã đề ra các biện pháp trước mắt và lâu dài về kinh tế, văn hóa, giáo dục để diệt giặc dốt, giặc đói và giải quyết khó khăn về tài chính. Trong đó, nhiệm vụ quan trọng nhất của nhà nước sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 là làm cho dân có ăn, có mặc, có chỗ ở. 

- GV chuyển sang nội dung mới.

2. Diệt giặc đói, giặc dốt và giải quyết khó khăn về tài chính

* Giải quyết nạn đói (là nhiệm vụ quan trọng nhất – làm cho dân có ăn, có mặc, chỗ ở). 

- Biện pháp trước mắt: Chính phủ kêu gọi:

+ “Nhường cơm sẻ áo”, lập các hũ gạo cứu đói.

+ Cứu trợ vùng bị đói, nghiêm trị  tích trữ,....

- Biện pháp lâu dài:

+ Tăng gia sản xuất

+ Tiến hành giảm tô.

+ Xóa bỏ thuế thân.

+ Chia ruộng đất công công bằng.

→  Nạn đói bị đẩy lùi, sản xuất nông nghiệp bắt đầu phục hồi. 

* Xóa nạn mù chữ, nâng cao trình độ văn hóa cho người dân.

- Biện pháp trước mắt:  ngày 8/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh kí Sắc lệnh thành lập Nha Bình dân học vụ, kêu gọi toàn dân tham gia diệt “giặc dốt”.

- Biện pháp lâu dài:

+ Khai giảng các cấp từ phổ thông và đại học đầu T9/1945.

+ Nội dung phương pháp giáo dục đổi mới theo tinh thần dân tộc, dân chủ.

* Tài chính

- Biện pháp trước mắt: 

Chính phủ tổ chức quyên góp:

+ “Quỹ độc lập”.

+ “Tuần lễ vàng”.

- Biện pháp lâu dài: Tháng 11/1946, Chính phủ phát hành tiền Việt Nam.