Giáo án dạy thêm Ngữ văn 12 Kết nối bài 6: Mộ (Chiều tối - Hồ Chí Minh), Nguyên tiêu (Rằm tháng Giêng - Hồ Chí Minh)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Nhiệm vụ: Nhắc lại kiến thức

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS thảo luận nhóm nhỏ (4 – 6 HS) thực hiện các nhiệm vụ:

+ Cảnh thiên nhiên trong bài thơ “Mộ” gợi lên cảm giác gì? Tâm trạng của tác giả được thể hiện qua cảnh vật như thế nào?

+ Hai câu thơ cuối của bài thơ “Mộ” thể hiện điều gì về con người Hồ Chí Minh?

+ Trong bài “Nguyên tiêu”, hình ảnh “trăng” có ý nghĩa như thế nào?

+ Hoàn thành bảng dưới đây về mạch vận động cảm xúc (tứ thơ) của bài “Nguyên tiêu”:

+ Tầm vóc của một nhà thơ lớn và đức tính cao quý của một nhân cách lỗi lạc được thể hiện như thế nào qua hai bài thơ?

+ Phân tích được một số nét đặc sắc trong hai bài thơ Mộ và Nguyên tiêu của Hồ Chí Minh. Hoàn thành vào Phiếu học tập.

- HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

• HS làm việc theo cặp đôi hoặc đọc lại văn bản theo yêu cầu suy nghĩ để hoàn thành nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

• GV mời 2-3 HS trình bày trước lớp yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

GV nhận xét đánh giá chốt kiến thức.

1. Cảnh thiên nhiên trong bài “Mộ” 

- Hình ảnh thiên nhiên buổi chiều tối:

+ Hai câu đầu miêu tả khung cảnh thiên nhiên ở núi rừng khi chiều buông. Hình ảnh “cánh chim mỏi” và “chòm mây trôi” được chấm phá, đơn giản nhưng gợi cảm.

+ Cánh chim mỏi: Chim bay về tổ sau một ngày kiếm ăn, vừa mang tính tả thực, vừa gợi cảm giác mệt mỏi, muốn nghỉ ngơi sau một ngày dài.

+ Chòm mây trôi lẻ loi: Chòm mây cô đơn trôi chầm chậm trên bầu trời, tạo cảm giác tĩnh lặng, man mác buồn của buổi hoàng hôn nơi núi rừng.

=> Cánh chim, chòm mây là những hình ảnh động nhưng được miêu tả trong trạng thái chậm rãi, gợi cảm giác yên ả, cô quạnh của buổi chiều tối. Không gian rộng lớn nhưng vắng vẻ, man mác, tạo cảm giác trầm lắng và đơn độc.

=> Cả cánh chim lẫn chòm mây đều thể hiện sự vận động, tuy chậm rãi nhưng gợi lên nhịp điệu của thời gian và cuộc sống. Điều này làm cảnh vật trở nên gần gũi, giản dị nhưng sâu sắc.  

- Tâm trạng của tác giả:

+ Cảnh chiều tối với hình ảnh “chòm mây cô vân” (chòm mây lẻ loi) là hình ảnh ẩn dụ, phản ánh tâm trạng cô đơn của tác giả trong cảnh tù đày xa quê hương.

+ Tác giả cảm nhận được sự mệt mỏi, như cánh chim muốn về tổ nhưng chưa thể, giống như khát vọng được tự do của chính mình.

+ Dù khung cảnh có phần buồn man mác, nhưng tác giả không bi quan. Thay vì chỉ tập trung vào nỗi đau của bản thân, ông hướng sự chú ý vào thiên nhiên, cảm nhận vẻ đẹp giản dị, đời thường. Điều này thể hiện tinh thần ung dung, lạc quan, hòa hợp với thiên nhiên của Hồ Chí Minh.

2. Hai câu thơ cuối bài thơ

- Hình ảnh “thiếu nữ”:

+ Cô gái trẻ ở xóm núi đang cần mẫn xay ngô. Đây là một hình ảnh rất đời thường, giản dị, gần gũi với cuộc sống lao động của người dân miền núi.

+ Công việc "ma bao túc" (xay ngô tối) không chỉ miêu tả sự chăm chỉ, mà còn gợi lên vẻ đẹp khỏe khoắn, bình dị của con người lao động.

- Hình ảnh “lò than rực hồng”:

+ Hình ảnh “lô dĩ hồng” (lò than đã rực hồng) xuất hiện khi công việc xay ngô kết thúc, tượng trưng cho sự ấm áp, ánh sáng và sự sống giữa không gian núi rừng tĩnh lặng.

+ Đây không chỉ là hình ảnh miêu tả hiện thực, mà còn mang ý nghĩa biểu tượng, thể hiện niềm tin và hy vọng vào tương lai tươi sáng.

=> Trong hoàn cảnh tù đày gian khổ, Hồ Chí Minh vẫn giữ được phong thái ung dung, bình thản, cảm nhận và trân trọng những vẻ đẹp giản dị của cuộc sống thường nhật. 

=> Tác giả không tập trung vào nỗi đau khổ cá nhân, mà hướng sự chú ý đến cuộc sống lao động của người dân miền núi. Qua đó, Người thể hiện sự hòa hợp với thiên nhiên, con người và tấm lòng yêu lao động.

3. Hình ảnh trăng trong bài thơ “Nguyên tiêu”

Trăng vừa là hiện thân của thiên nhiên thơ mộng vừa là người bạn đồng hành trong những thời khắc “bàn việc quân” (Trăng vào cửa sổ đòi thơ/ Việc quân đang bận xin chờ hôm sau – “Tin thắng trận”; Giữa dòng bàn bạc việc quân). Trăng vừa là tri âm tri kỉ vừa là nơi người chiến sĩ – nghệ sĩ bộc lộ vẻ đẹp chất thép – chất tình trong tâm hồn. Qua trăng, nhờ trăng thi nhân bày tỏ tình yêu thiên nhiên, cuộc sống và lòng lạc quan, niềm tin về ngày mai tươi sáng. Trăng vừa tròn còn là tín hiệu chỉ thời khắc vào độ đẹp nhất của đêm rằm tháng giêng, cũng là của cả một năm. 

4. Mạch vận động cảm xúc của bài “Nguyên tiêu”

5. Tầm vóc của một nhà thơ lớn và đức tính cao quý của một nhân cách lỗi lạc

Qua nội dung hai bài thơ cho thấy nhân vật trữ tình có tình cảm yêu quý, trân trọng thiên nhiên, lối sống hoà mình với thiên nhiên, vượt lên trên hoàn cảnh khó khăn, bằng sự lạc quan của người chiến sĩ cách mạng.

- Hai bài thơ có tác dụng tuyên truyền, cổ vũ nhân dân ta trong cuộc kháng chiến trường kỳ chống giặc ngoại xâm của dân tộc.

- Hai bài thơ được viết với thể thất ngôn tứ tuyệt, từ ngữ chọn lọc, hình ảnh gợi tả, gợi cảm, có sự kết hợp giữa dấu ấn cổ điển và nét hiện đại.

6. Nét đặc sắc về hình thức của hai bài thơ 

- Phiếu học tập.

PHIẾU HỌC TẬP

GỢI Ý PHIẾU HỌC TẬP

Trường THPT:………………………

Lớp:…………………………………..

Họ và tên:……………………………..

PHIẾU BÀI TẬP

VĂN BẢN: MỘ - NGUYÊN TIÊU

Khoanh tròn vào đáp án đặt trước câu trả lời đúng:

Câu 1: Bài thơ Mộ được sáng tác trong hoàn cảnh nào?
A. Khi Hồ Chí Minh bị giam giữ ở nhà tù Quảng Tây.
B. Khi Hồ Chí Minh đang hoạt động ở Pháp.
C. Khi Hồ Chí Minh ở Pác Bó.
D. Khi Hồ Chí Minh đang trên đường trở về nước.

Câu 2: Hai câu thơ cuối tập trung miêu tả hình ảnh nào?
A. Ánh trăng.
B. Người lao động xóm núi.
C. Núi rừng hoang sơ.
D. Lửa trại ấm áp.

Câu 3: Bài thơ Mộ sử dụng bút pháp nào nổi bật nhất?
A. Bút pháp tả thực xen lẫn biểu tượng.
B. Bút pháp lãng mạn bay bổng.
C. Bút pháp tả chân.
D. Bút pháp tượng trưng hiện đại.

Câu 4:  Hình ảnh thiên nhiên trong bài thơ được miêu tả theo phong cách nào?
A. Cổ điển nhưng hiện thực và giản dị.
B. Hiện đại, phá cách.
C. Hùng vĩ và tráng lệ.
D. Trừu tượng và mơ hồ. 

Câu 5: Điểm sáng tạo của Hồ Chí Minh trong bài thơ Mộ là gì?
A. Miêu tả thiên nhiên tĩnh lặng, không có con người.
B. Kết hợp hài hòa giữa thiên nhiên và đời sống lao động của con người.
C. Tập trung hoàn toàn vào cảnh thiên nhiên.
D. Miêu tả đời sống hiện đại, không theo phong cách cổ điển.

Câu 6: Nguyên tiêu được sáng tác vào dịp nào?

A. Rằm tháng Giêng năm 1947.
B. Rằm tháng Giêng năm 1948.
C. Rằm tháng Giêng năm 1946.
D. Rằm tháng Giêng năm 1949.

Câu 7: Dòng nào sau đây là câu thơ được trích từ bài "Nguyên tiêu"?

A. “Giữa dòng bàn bạc việc quân”.
B. “Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa”.
C. “Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân”.
D. “Xuân ấm áp cho lòng ta phơi phới”.

Câu 8: Câu thơ cuối bài “Rằm tháng giêng” gợi nhớ đến câu thơ cuối trong bài? 

A. Phong Kiều dạ bạc.

B. Tĩnh dạ tứ.

C. Hồi hương ngẫu thư.

D. Vọng Lư sơn bộc bố.

Câu 9: Phần phiên âm của bài thơ được viết theo thể thơ nào?

A. Song thất lục bát.

B. Thất ngôn tứ tuyệt.

C. Lục bát.

D. Ngũ ngôn tứ tuyệt.

Câu 10: Nhận định nào dưới đây thể hiện đúng nhất giá trị nội dung của bài thơ Nguyên tiêu?

A. Bài thơ thể hiện tình yêu thiên nhiên, sự lo lắng cho đất nước của Bác Hồ.

B. Bài thơ thể hiện tình yêu thiên nhiên, tâm hồn nhạy cảm, lòng yêu nước sâu nặng và phong thái ung dung, lạc quan của Bác Hồ.

C. Bài thơ tái hiện khung cảnh đêm trăng huyền ảo ở chiến khu Việt Bắc. Qua đó phản ánh vẻ đẹp của chiến khu cùng nỗi suy tư của Bác về việc quân việc nước.

D. Bài thơ thể hiện tâm thế ung dung, tự do tự tại của Bác trước cảnh đẹp đêm trăng ở chiến khu Việt Bắc.

1. A

2. B

3. A

4. A

5. B

6. B

7. C

8. A

9. B

10. B