Giáo án Lịch sử 12 chân trời Bài 6: Cách mạng tháng Tám năm 1945

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Kết nối internet tìm hiểu về bài diễn ca “Mười chính sách của Việt Minh”

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chia HS cả lớp thành 4 nhóm.

- GV giao nhiệm vụ cho các nhóm: Kết nối internet tìm hiểu về bài diễn ca “Mười chính sách của Việt Minh”. 

“Việt Nam độc lập đồng minh
Có bản chương trình đánh Nhật, đánh Tây.
Quyết làm cho nước non này,
Cờ treo độc lập, nền xây bình quyền:
Làm cho con cháu Rồng, Tiên,
Dân ta giữ lấy lợi quyền của ta.
Có mười chính sách bày ra,
Một là ích nước, hai là lợi dân.
Bao nhiêu thuế ruộng, thuế thân,
Đều đem bỏ hết cho dân khỏi phiền.
Hội hè, tín ngưỡng, báo chương,
Họp hành, đi lại, có quyền tự do.
Nông dân có ruộng, có bò,
Đủ ăn, đủ mặc, khỏi lo cơ hàn.
Công nhân làm lụng gian nan,
Tiền lương phải đủ, mỗi ban tám giờ.
Gặp khi tai nạn bất ngờ,
Thuốc thang Chính phủ bấy giờ giúp cho.
Thương nhân buôn nhỏ, bán to,
Môn bài thuế ấy bỏ cho phỉ nguyền.
Nào là những kẻ chức viên,
Cải lương đãi ngộ cho yên tấm lòng.
Binh lính giữ nước có công,
Được dân trọng đãi, hết lòng kính yêu.
Thanh niên có trường học nhiều,
Chính phủ trợ cấp trò nghèo, bần nho.
Đàn bà cũng được tự do,
Bất phân nam nữ, đều cho bình quyền.
Người tàn tật, kẻ lão niên,
Đều do Chính phủ cấp tiền ăn cho.
Trẻ em, bố mẹ khỏi lo,
Dạy nuôi, Chính phủ giúp cho đủ đầy.
Muốn làm đạt mục đích này,
Chúng ta trước phải ra tay kết đoàn.
Sao cho từ Bắc chí Nam,
Việt Minh hội có muôn vàn hội viên.
Người có sức, đem sức quyên,
Ta có tiền của, quyên tiền của ta.
Trên vì nước, dưới vì nhà,
Ấy là sự nghiệp, ấy là công danh.
Chúng ta có hội Việt Minh
Đủ tài lãnh đạo chúng mình đấu tranh.
Rồi ra sự nghiệp hoàn thành,
Rõ tên Nam Việt, rạng danh Lạc Hồng.
Khuyên ai xin nhớ chữ đồng,
Đồng tình, đồng sức, đồng lòng, đồng minh”.

 (Hồ Chí Minh)

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác tư liệu, thông tin trong mục và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 4 nhóm lần lượt trình bày các thông tin tìm hiểu được về bài diễn ca “Mười chính sách của Việt Minh”.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có). 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận: Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng tác Diễn ca “Mười chính sách của Việt Minh” bằng thể thơ lục bát dễ nhớ, dễ thuộc, dễ truyền tụng trong quần chúng nhân dân, nhằm tuyên truyền rộng rãi về chủ trương, chính sách của Mặt trận Việt Minh và thu hút đông đảo sự ủng hộ của các tầng lớp, đồng bào các dân tộc.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.  

1. Bối cảnh lịch sử

a. Bài diễn ca “Mười chính sách của Việt Minh”

* Bối cảnh:

- Từ 10/5 đến 19/5/1941: 

+ Nguyễn Ái Quốc chủ trì Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương lần thứ 8 tại Pác Bó (Cao Bằng). 

+ Tham dự hội nghị: Trường Chinh, Hoàng Văn Thụ, Hoàng Quốc Việt, Phùng Chí Kiên; đại biểu của Xứ uỷ Bắc Kỳ, Trung Kỳ; đại biểu hoạt động ở ngoài nước.

+ Nhiệm vụ: 

• Giải phóng dân tộc lên hàng đầu.

• Chủ trương giải quyết vấn đề dân tộc trong khuôn khổ mỗi nước ở Đông Dương. 

- Ngày 19/5/1941:

+ Thành lập Việt Nam Độc lập Đồng minh (Việt Minh) + Tập hợp, đoàn kết giai cấp, dân tộc, tôn giáo, các giới,... vào thực hiện thắng lợi nhiệm vụ cách mạng.

→ Để tuyên truyền rộng rãi về chủ trương, chính sách của Mặt trận Việt Minh, Nguyễn Ái Quốc đã sáng tác bài diễn ca Mười chính sách của Việt Minh.

* Nội dung

Bằng thể thơ lục bát dễ nhớ, dễ thuộc và dễ truyền tụng trong quần chúng nhân dân, bài diễn ca nhằm: 

- Tuyên truyền rộng rãi về chủ trương, chính sách của Mặt trận Việt Minh.

- Thu hút ngày càng đông đảo sự ủng hộ của các tầng lớp, đồng bào các dân tộc.

Nhiệm vụ 2: Trình bày khái quát bối cảnh lịch sử của Cách mạng tháng Tám năm 1945.

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV cho HS cả lớp xem đoạn video về thời cơ trong Cách mạng tháng Tám.

Video: Ngày này năm xưa - Nhật đầu hàng đồng minh và thời cơ của cách mạng tháng Tám.

https://www.youtube.com/watch?v=N5lceZLpyiY

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân và thực hiện nhiệm vụ: Hãy ghi lại những thông tin cho biết bối cảnh, thời cơ dẫn đến Cách mạng tháng Tám.

- GV yêu cầu HS tiếp tục làm việc theo nhóm đã được phân công ở Nhiệm vụ 1, kết hợp với đoạn video vừa khai thác và trả lời câu hỏi: Trình bày khái quát bối cảnh lịch sử của Cách mạng tháng Tám năm 1945. 

- GV nêu câu hỏi gợi mở cho HS thảo luận:

+ Tại sao khi quân Nhật đầu hàng Đồng minh không điều kiện chính là thời cơ cho Tổng khởi nghĩa giàng chính quyền?

+ Theo em, sự nhạy bén, sáng suốt của Đảng Cộng sản Đông Dương và Tổng bộ Việt Minh trong xác định thời cơ và quyết định phát động tổng khởi nghĩa thế hiện qua những sự kiện nào?

+ Em có suy nghĩ gì về chủ trương của Đảng?

- GV cung cấp thêm một số tư liệu về bối cảnh lịch sử của cách mạng tháng Tám năm 1945 (đính kèm phía dưới Nhiệm vụ 2). 

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác thông tin, tư liệu trong mục và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS trả lời câu hỏi khai thác đoạn video:

Những thông tin trong đoạn video cho biết bối cảnh, thời cơ dẫn đến Cách mạng tháng Tám: Phát xít Nhật đầu hàng không điều kiện quân Đồng minh Mỹ, Anh, Liên Xô, chấm dứt Chiến tranh thế giới thứ hai.

→ Là thời cơ của cách mạng Việt Nam. Nhân dân Việt Nam đã đồng loạt đứng lên giành chính quyền trên cả nước, khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa.

- GV mời đại diện 1 – 2 HS nêu khái quát bối cảnh lịch sử của Cách mạng tháng Tám năm 1945.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận: “Thời cơ ngàn năm có một” đã xuất hiện. Thời cơ xuất hiện khi có sự kết hợp các điều kiện khách quan và chủ quan, trong đó có điều kiện chủ quan (sự chuẩn bị của toàn Đảng, toàn dân) là nhân tố quyết định thắng lợi.

- GV chuyển sang nội dung mới.

b. Khái quát bối cảnh lịch sử của Cách mạng tháng Tám năm 1945

* Thế giới:

- Chiến tranh thế giới thứ hai bước vào giai đoạn kết thúc:

+ Ngày 9/5/1945: phát xít Đức đầu hàng Đồng minh không điều kiện.

+ Ngày 6/8, 9/8/1945: Mỹ ném bom nguyên tử xuống Hi-rô-si-ma và Na-ga-xa-ki (Nhật). 

+ Ngày 8/8/1945: Liên Xô tấn công Nhật ở Đông Bắc Trung Quốc.

+ Ngày 15/8/1945: Nhật tuyên bố đầu hàng Đồng minh không điều kiện.

- Quân đội Nhật ở Đông Dương rệu rã: Chính phủ Trần Trọng Kim hoang mang. 

→ Điều kiện khách quan thuận lợi cho Tổng khởi nghĩa.

* Trong nước

- Từ T3 – T8/1945: cao trào kháng Nhật, cứu nước diễn ra mạnh mẽ.

+ “Phá kho thóc, giải quyết nạn đói”.

+ “Sắm vũ khí đuổi thù chung”.

+ Khởi nghĩa từng phần, giành chính quyền từng bộ phận.

→ Chuẩn bị lực lượng cách mạng, tập dượt quần chúng đấu tranh.

→ Quần chúng cách mạng đã sẵn sàng nổi dậy khởi nghĩa.

- Ngày 13/8/1945: Trung ương Đảng, Tổng bộ Việt Minh thành lập Uỷ ban Khởi nghĩa toàn quốc, ban bố Quân lệnh số 1.

→ Phát lệnh Tổng khởi nghĩa trong cả nước.

- Từ 14 – 15/8/1945:

+ Hội nghị toàn quốc Đảng Cộng sản Đông Dương họp ở Tân Trào (Tuyên Quang).

+ Kế hoạch lãnh đạo toàn dân Tổng khởi nghĩa, quyết định chính sách đối nội, đối ngoại sau khi giành chính quyền.

- Từ 16 - 17/8/1945:

+ Đại hội Quốc dân họp ở Tân Trào tán thành chủ trương Tổng khởi nghĩa của Đảng.

+ Cử ra Uỷ ban Dân tộc giải phóng Việt Nam do Hồ Chí Minh làm Chủ tịch.

Tư liệu 1: 

Video: Khoảnh khắc và sự kiện. Ngày 13/8/1945: Lệnh tổng khởi nghĩa toàn quốc.

https://www.youtube.com/watch?v=on0gC2zunF0 (Từ đầu đến 0p49s). 

Tư liệu 2: 

     Ngày 16/8/1945, tại ngôi đình ở Tân Trào, Đại hội Quốc dân gồm 60 đại biểu thuộc nhiều tầng lớp xã hội tiêu biểu, từ nhiều địa phương trong cả nước dự, đã bầu Ủy ban Dân tộc giải phóng do Hồ Chí Minh làm Chủ tịch.

     Ngay sau ngày Nhật Bản đầu hàng Đồng minh (15/8/1945), Chủ tịch Hồ Chí Minh viết một bức thư gửi Trung úy Giôn trong cơ quan tình báo của Mỹ (OSS) để chuyển thông điệp: “Ủy ban Dân tộc giải phóng của Mặt trận Việt Minh yêu cầu nhà cầm quyền Hoa Kỳ thông báo cho Liên hợp quốc rằng: Chúng tôi đã đứng về phía Liên hợp quốc chống lại bọn Nhật. Nay bọn Nhật đã đầu hàng. Chúng tôi yêu cầu Liên hợp quốc thực hiện lời hứa long trọng của mình là tất cả các dân tộc đều được hưởng dân chủ và độc lập. Nếu Liên hợp quốc nuốt lời hứa long trọng này và không thực hiện lời hứa long cho Đông Dương được hoàn toàn độc lập thì chúng tôi sẽ cương quyết chiến đấu cho đến khi giành được nền độc lập hoàn toàn”.

(Theo Ngày 16/8/1945: Quốc dân Đại hội Tân Trào, tiền thân của Quốc hội Việt Nam đã được triệu tập tại Tân Trào, Báo Quân đội Nhân dân, ngày 16/8/2022)

Tranh vẽ Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ trì 

Đại hội Quốc dân tại đình Tân Trào (Tuyên Quang)

Video: Quốc dân Đại hội Tân Trào - Mốc son của Cách mạng Việt Nam.

https://www.youtube.com/watch?v=32tXt4Tfsm0

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV dẫn dắt: Đến giữa T8/1945, khí thế cách mạng đã sục sôi trong cả nước. Từ ngày 14/8, một số cấp bộ Đảng và tổ chức Việt Minh căn cứ vào tình hình cụ thể của địa phương đã phát động nhân dân khởi nghĩa. Vậy Cách mạng tháng Tám năm 1945 diễn ra như thế nào?

- GV chia HS cả lớp thành 6 nhóm.

- GV giao nhiệm vụ cụ thể cho các nhóm như sau:

Khai thác Hình 6.2 - 6.4, Tư liệu, thông tin mục 2 SGK tr.34, 35 và hoàn thành Phiếu học tập số 1.

Thư của Nguyễn Ái Quốc gửi đồng bào cả nước 

được truyền đi khắp nơi trước  

ngày Tổng khởi nghĩa Tháng Tám (1945)

Hình 6.4. Quần chúng cách mạng và tự vệ 

chiếm Phủ Khâm Sai (Bắc Bộ Phủ) ngày 19/8/1945

- GV khuyến khích HS kết hợp trình bày diễn biến chính của Cách mạng tháng Tám năm 1945 trên lược đồ treo tường.  

- GV cung cấp thêm cho HS một số tư liệu về diễn biến chính của Cách mạng tháng Tám năm 1945 (đính kèm phía dưới Hoạt động 2).

- GV tổ chức cho HS chơi trò chơi “Nhà sử học thông thái” – trả lời câu hỏi mở rộng về diễn biến chính của Cách mạng tháng Tám năm 1945.

Câu 1: Em có nhận xét gì lực lượng tham gia, diễn biến của cuộc khởi nghĩa?

Câu 2: Em có nhận xét gì vai trò của đấu tranh ngoại giao trong Cách mạng tháng Tám năm 1945?

- Kết thúc trò chơi, GV cho HS xem:

+ Video Tổng khởi nghĩa, đánh chiếm Bắc Bộ Phủ (Trích phim - Trích đoạn bộ phim Sao tháng Tám.

https://www.youtube.com/watch?v=MStm5U7xEZI

+ Phim tư liệu Ngày độc lập 2/9/1945:

https://www.youtube.com/watch?v=xhvtMahfCjw

(Từ 4p50 đến 11p52).

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác tư liệu, thông tin trong mục và hoàn thành Phiếu học tập số 1.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 nhóm lần lượt trình bày về diễn biến chính của Cách mạng tháng Tám năm 1945 theo Phiếu học tập số 1. 

- GV yêu mời một số HS xung phong, trả lời câu hỏi trò chơi:

Câu 1: 

+ Lực lượng tham gia: toàn dân xuống đường, lực lượng chính trị, lực lượng vũ trang (lực lượng chính trị của quần chúng là chủ yếu).

+ Diễn biến: Tổng khởi nghĩa tháng Tám thắng lợi nhanh chóng, chỉ (trong 15 ngày). Trong đó, khởi nghĩa thắng lợi ở Hà Nội, Huế, Sài Gòn có ý nghĩa quyết định đối với thắng lợi trong cả nước. 

Câu 2: 

Vai trò của đấu tranh ngoại giao trong Cách mạng tháng Tám năm 1945: Trong Tổng khởi nghĩa, lực lượng cách mạng đã khéo léo, linh hoạt sử dụng hình thức đấu tranh ngoại giao (tạo ra áp lực, khôn khéo vận động để quân Nhật ở Hà Nội, các địa phương phải án binh bất động, không can thiệp vào tiến trình khởi nghĩa).

→ Khởi nghĩa diễn ra và giành thắng lợi nhanh chóng, ít đổ máu. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và hoàn chỉnh Phiếu học tập số 1.

- GV kết luận: 

+ Tổng khởi nghĩa tháng Tám thắng lợi nhanh chóng, chỉ (trong 15 ngày). Trong đó, khởi nghĩa thắng lợi ở Hà Nội, Huế, Sài Gòn có ý nghĩa quyết định đối với thắng lợi trong cả nước. 

+ Ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội), Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ lâm thời đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, tuyên bố thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. 

- GV chuyển sang nội dung mới.

2. Diễn biến chính của Cách mạng tháng Tám năm 1945

Kết quả Phiếu học tập số 1 về diễn biến chính của Cách mạng tháng Tám năm 1945 đính kèm phía dưới Hoạt động 2. 

Tư liệu 3: 

     “Hỡi đồng bào yêu quý! Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta”.

……………

     Trên cơ sở phân tích, đánh giá tình hình quốc tế, khu vực, trong nước, dưới sự lãnh đạo của Mặt trận Việt Minh và Hồ Chí Minh, lực lượng cách mạng đã không ngừng lớn mạnh, cao trào kháng Nhật cứu nước đã phát triển mạnh mẽ, nhất là sau cuộc đảo chính Nhật – Pháp dẫn đến sự thất bại của quân đội Nhật. Thực hiện lệnh Tổng khởi nghĩa của Trung ương Đảng, Hồ Chí Minh đã viết thư kêu gọi quân và dân cả nước tiến hành Tổng khởi nghĩa để giành chính quyền. Hưởng ứng lời kêu gọi của Người, quân và dân cả nước đã đồng loạt biểu tình, đánh chiếm các công sở của địch và giành thắng lợi, đến cuối tháng 8 - 1945, chính quyền cách mạng được thành lập trong cả nước, ngày 02 – 9–1945, Hồ Chí Minh đã đọc bản “Tuyên ngôn Độc lập” khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.

(Theo Ngày 18/8/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết “Thư kêu gọi Tổng khởi nghĩa”, Báo Quân đội Nhân dân, ngày 18/08/2022)

Tư liệu 4: