Giáo án Lịch sử 12 chân trời Bài 7: Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 – 1954)

“… Chúng ta muốn hòa bình, chúng ta phải nhân nhượng, nhưng chúng ta càng nhân nhượng, thực dân Pháp càng lấn tới, vì chúng quyết tâm cướp nước ta một lần nữa. Không! Chúng ta thà hi sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ …”.

(Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến” trích trong Hồ Chí Minh toàn tập, tập 4, Sđd, 2011, trang 534)

Chiến sĩ “Quyết tử” ôm bom ba càng đánh xe tăng địch trong những ngày Hà Nội

 mở đầu kháng chiến toàn quốc

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, đọc thông tin mục 1 SGK tr.38, 39 để tìm hiểu về bối cảnh lịch sử của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 – 1954).

- GV yêu cầu HS tìm nhanh các từ khóa về bối cảnh lịch sử trên thế giới và ở Việt Nam.

Gợi ý:

- GV yêu cầu HS tiếp tục làm việc cá nhân, tổng hợp các từ khóa đã tìm được và trả lời câu hỏi: Trình bày khái quát bối cảnh lịch sử của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 – 1954).

- GV cung cấp thêm một số tư liệu về bối cảnh lịch sử (Đính kèm phía dưới Hoạt động 1).

- GV mở rộng kiến thức, tổ chức cho HS chơi trò chơi “Nhà sử học thông thái”.

- GV phổ biến luật chơi: 

+ HS chia làm 4 đội chơi và trả lời câu hỏi: Tại sao tình hình Việt nam sau Cách mạng tháng Tám được ví như “ngàn cân treo sợi tóc”?

+ Đội nào lí giải chính xác, phù hợp nhất, đội đó là đội chiến thắng. 

- GV liên hệ, vận dụng thực tế, yêu cầu HS cả lớp suy nghĩ và trả lời câu hỏi: Theo em, có cách nào ngăn chặn cuộc chiến tranh này không? Vì sao?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác thông tin, tư liệu và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS nêu bối cảnh lịch sử của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.

- GV mời đại diện 4 đội chơi trả lời câu hỏi trò chơi “Nhà sử học thông thái”:

Tình hình Việt nam sau Cách mạng tháng Tám được ví như “ngàn cân treo sợi tóc”:

+ Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà thành lập, đã mở ra một kỉ nguyên độc lập trong lịch sử dân tộc. Tuy nhiên, nền độc lập của Việt Nam chưa được quốc gia nào công nhận.

+ Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà đã bị chủ nghĩa đế quốc và các thế lực phản động liên kết với nhau bao vây, chống phá từ nhiều phía. 

• Với danh nghĩa giải giáp vũ khí quân đội Nhật Bản, quân Trung Hoa Dân quốc kéo vào, đóng quân ở hầu hết các thành phố, thị xã từ biên giới Việt - Trung đến vĩ tuyến 16. 

• Từ vĩ tuyến 16 trở vào Nam, hơn 1 vạn quân Anh kéo vào, dọn đường cho thực dân Pháp trở lại xâm lược nước ta. Tình hình còn nghiêm trọng hơn ở miền Bắc vì ý đồ trở lại xâm chiếm Việt Nam của thực dân Pháp ngày càng lộ rõ. 

• Trên cả nước còn hơn 6 vạn quân Nhật đang chờ giải giáp. Theo chân quân đội nước ngoài là các tổ chức phản động.

+ Chính quyền cách mạng mới ra đời còn non trẻ. Nạn đói vẫn chưa được khắc phục. Hàng hoá khan hiếm, đời sống nhân dân gặp nhiều khó khăn. Di sản văn hoá lạc hậu của chế độ cũ rất nặng nề, tệ nạn xã hội còn phổ biến. Ngân sách Nhà nước hầu như trống rỗng.

- GV mời đại diện 1- 2 HS trả lời câu hỏi mở rộng (HS trả lời trên quan điểm cá nhân, đưa ra các lí lẽ để chứng minh cho quan điểm cá nhân).

Gợi ý: 

Không có cách nào ngăn chặn cuộc chiến tranh này không bởi, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà đã bị chủ nghĩa đế quốc và các thế lực phản động liên kết với nhau bao vây, chống phá từ nhiều phía.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận: Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ở vào tình thế “ngàn cân treo sợi tóc”, Chính phủ Pháp thực hiện dã tâm xâm lược Việt Nam một lần nữa.

- GV chuyển sang nội dung mới.

1. Bối cảnh lịch sử của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 – 1954)

* Trên thế giới

- Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc: 

+ Chủ nghĩa phát xít bị tiêu diệt.

+ Hệ thống xã hội chủ nghĩa ra đời.

+ Phong trào giải phóng dân tộc phát triển mạnh mẽ. 

- Trật tự thế giới hai cực I-an-ta, Chiến tranh lạnh: tác động mạnh đến tình hình Việt Nam.

* Ở Việt Nam

- Thuận lợi:

+ Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà ra đời, là nước tự do và độc lập.

+ Toàn thể dân tộc quyết tâm giữ vững quyền tự do và độc lập.

- Khó khăn:

+ Quân đội các nước Đồng minh lần lượt kéo vào Việt Nam.

+ Thế lực phản động trong nước chống phá cách mạng.

+ Chính quyền cách mạng non trẻ.

+ Thực dân Pháp ráo riết chuẩn bị xâm lược, lập lại chế độ thuộc địa.

Tư liệu 1:

     Sau thắng lợi Cách mạng tháng Tám năm 1945, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà ra đời. Đảng ta và nhân dân ta chỉ mong muốn có cuộc sống hoà bình để xây dựng đất nước, chăm lo đời sống. Nhưng hoàn cảnh nước ta lúc đó lại vô cùng phức tạp, gần 30 vạn quân của nhiều nước đế quốc, dưới danh nghĩa Đồng minh vào tước vũ khí phát xít Nhật, rải ra chiếm đóng các thành phố, thị xã, kể cả Thủ đô Hà Nội, các đường giao thông huyết mạch, các vị trí trọng yếu về chính trị, quân sự, kinh tế ở hầu khắp nước ta. Bọn đế quốc có ý đồ và hành động khác nhau, nhưng đều chung một đã tâm lật đổ chính quyền Việt Nam độc lập, đưa dân tộc ta trở lại cuộc sống nô lệ.

     Trong các nước đế quốc thì thực dân Pháp có lực lượng và điều kiện hơn cả, quyết tâm xâm lược lại nước ta, đặt lại nền cai trị trên “đoá hoa đẹp nhất” trong vườn hoa thuộc địa của Pháp trước đây....

     Vào lúc này, tình thế đất nước vô cùng hiểm nghèo. Chính quyền Tưởng Giới Thạch theo lệnh Mỹ, đã kí kết thoả thuận cho quân Pháp vào miền Bắc Việt Nam thay thế quân Tưởng. Như thế, quân Pháp đương nhiên sẽ đổ bộ vào miền Bắc nước ta. Nếu ta đánh quân Pháp, chúng sẽ vu cáo ta chống lại Đồng minh. Quân Tưởng sẽ có cớ để dùng vũ lực lật đổ chính quyền ta, lập chính quyền tay sai, cài cắm lực lượng phục vụ cho âm mưu bành trướng sau này và gây sức ép buộc Pháp phải nhân nhượng thêm quyền lợi. Quân Pháp sẽ trắng trợn tiến đánh quân ta. Về phía ta, chính quyền còn non trẻ, mặt trận dân tộc thống nhất chưa được củng cố, lực lượng vũ trang còn ít ỏi và non yếu về nhiều mặt. Sức ta chưa thể cùng lúc dùng lực lượng vũ trang đánh lại cả hai kẻ thù.

(Theo Chiến tranh Pháp - Việt bùng nổ vì đâu, 

Tạp chí Cộng sản, ngày 16/12/2011)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Hoạt động nhóm (theo 2 vòng) – hoàn thành sản phẩm về diễn biến chính của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 – 1954)

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

VÒNG 1: NHÓM CHUYÊN GIA

- GV chia HS cả lớp thành 4 nhóm.

- GV giao nhiệm vụ cụ thể cho các nhóm.

+ Nhóm 1: 

Khai thác Hình 7.2, thông tin mục 2a SGK tr.39 và trả lời câu hỏi: Trình bày khái quát diễn biến của cuộc kháng chiến chống chống thực dân Pháp trở lại xâm lược ở Nam Bộ (1945 – 1946).

Hình 7.2. Quân và dân Nam Bộ quyết tâm 

kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược

+ Nhóm 2:

Khai thác Hình 7.3 – 7.5, thông tin mục 2b SGK tr.40, 41 và trả lời câu hỏi: Trình bày khái quát diễn biến chính của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược giai đoạn 1946 – 1950. 

Hình 7.3. Bản viết tay Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh (ngày 19/12/1946)

Hình 7.4. Chiến sĩ Vệ quốc quân chiến đấu 

giữ từng căn nhà trong những ngày đầu 

toàn quốc kháng chiến (tháng 12/1946)

Hình 7.5. Chủ tịch Hồ Chí Minh trên đài quan sát

 mặt trận Đông Khê (năm 1950)

+ Nhóm 3: 

Khai thác Hình 7.6 – 7.7, thông tin mục 3c SGK tr.41 – 42 và trả lời câu hỏi: Trình bày khái quát bước phát triển mới của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược giai đoạn 1951 – 1953. 

Hình 7.6. Đại hội đại biểu lần thứ II của Đảng

Cộng sản Đông Dương ở Chiêm Hóa (Tuyên Quang)

Hình 7.7. Chủ tịch Hồ Chí Minh chụp ảnh kỉ niệm 

với các đại biểu về dự Đại hội Chiến sĩ thi đua 

và Cán bộ gương mẫu toàn quốc (tháng 5/1952)

+ Nhóm 4:

Khai thác Hình 7.8 – 7.9, thông tin mục 2d SGK tr.42 – 44 và trả lời câu hỏi: 

• Trình bày khái quát diễn biến chính của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược giai đoạn 1953 – 1954. 

• Thắng lợi của chiến dịch Điện Biên Phủ có ý nghĩa như thế nào đối với cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1945 – 1954)?

Hình 7.8. Lược đồ chiến dịch lịch sử 

Điện Biên Phủ (1954)

Hình 7.9 Hội nghị Giơ-ne-vơ (Thụy Sĩ) về vấn đề

 lặp lại hòa bình ở Đông Dương năm 1954

VÒNG 2: NHÓM MẢNH GHÉP

- GV yêu cầu HS đổi vị trí, hình thành 4 nhóm mới là nhóm mảnh ghép, sao cho mỗi nhóm đều có các thành viên đến từ 4 nhóm chuyên gia.

- GV hướng dẫn HS thực hiện nhiệm vụ:

 + Lần lượt các thành viên trong nhóm mới chia sẻ nội dung đã tìm hiểu ở nhóm chuyên gia cho các bạn trong nhóm. 

+ Nhóm trưởng điều hành hoạt động nhóm.

+ Các thành viên trong nhóm mới thảo luận, phản biện, giải quyết nhiệm vụ mới: Hoàn thành Phiếu học tập số 1 – 4 về diễn biến chính của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 – 1954). 

+ Nhóm 1:

+ Nhóm 2:

+ Nhóm 3:

+ Nhóm 4:

- GV cung cấp thêm tư liệu cho các nhóm về diễn biến chính của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 – 1954) (Đính kèm phía dưới Nhiệm vụ 1).

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác tư liệu, thông tin trong mục, hoạt động nhóm theo 2 vòng và hoàn thành sản phẩm.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

HS các nhóm hoàn thành sản phẩm học tập theo Nhóm Mảnh ghép.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, hướng dẫn các nhóm ổn định, chuẩn bị thuyết trình sản phẩm. 

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.  

2. Diễn biến của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 – 1954)

Nhóm trưởng điều hành hoạt động nhóm, hoàn chỉnh sản phẩm của nhóm. 

Tư liệu 2: Kháng chiến chống thực dân Pháp trở lại xâm lược ở Nam Bộ (1945 – 1946)

     Ngày 23/9/1945, thực dân Pháp cho nổ súng ở Sài Gòn.

     Ngay sáng 23/9/1945, trong khi quân và dân Sài Gòn đang chống trả địch quyết

liệt, Xứ uỷ và Uỷ ban nhân dân Nam Bộ đã họp tại một địa điểm trên cây đường Cây Mai, Chợ Lớn (nay là số nhà 627 - 629, đường Nguyễn Trãi, Quận 5). Tham gia cuộc họp có Ung Văn Khiêm, Trần Văn Giàu, Nguyễn Văn Nguyễn, Phạm Ngọc Thạch, Huỳnh Văn Tiểng,... Hội nghị đã nhất trí điện ra Trung ương và Chủ tịch Hồ Chí Minh để xin phép phát động cuộc kháng chiến và trên thực tế, quân dân Sài Gòn - Chợ Lớn đã buộc phải đứng lên kháng chiến vì quyền lợi của quốc gia dân tộc”.

(GS. Trương Hữu Quýnh - GS. Đinh Xuân Lâm - PGS. Lê Mậu Hãn, 

Đại cương lịch sử Việt Nam toàn tập, NXB Giáo dục, Hà Nội, 2003, trang 861)

Video: Nhân dân Nam Bộ kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược trở lại.

https://www.youtube.com/watch?v=NP4nDyP2RlM

Tư liệu 3: Những năm đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp (1946 – 1959). 

     “Chúng ta muốn hòa bình, chúng ta phải nhân nhượng. Nhưng chúng ta càng nhân nhượng, thực dân Pháp càng lấn tới, vì chúng quyết tâm cướp nước ta một lần nữa!

     Không! Chúng ta thà hy sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ”.

(Hồ Chí Minh, Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến (19/12/1946), trích trong: Hồ Chí Minh, Toàn tập, Tập 4, NXB Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.534)

Video: Ngày ngày năm xưa: 19/12/1946 - Ngày toàn quốc kháng chiến.

https://www.youtube.com/watch?v=RyLurrERAhs

Cuộc chiến đấu ở các đô thị phía Bắc vĩ tuyến 16 (Hà Nội).

Video: Cuộc tấn công của Việt Minh - trận đánh của Hà Nội 1946.

https://www.youtube.com/watch?v=zaSm4pJWiRY

Video: Phim tài liệu: Hà Nội mùa đông 1946 (GV cho HS xem nếu có thời gian). 

https://www.youtube.com/watch?v=6HR6cvTpG5w (Từ 6p57 đến 26p05).

Chiến dịch Việt Bắc thu – đông năm 1947

…………………………