Giáo án Sinh học 12 Cánh diều bài 20: Môi trường sống và các nhân tố sinh thái

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, đọc thông tin mục I SGK tr.115, nêu khái niệm môi trường sống của sinh vật và kể tên các loại môi trường sống.

- GV yêu cầu HS thảo luận cặp đôi trả lời câu hỏi: Kể tên một số loài sinh vật và cho biết môi trường sống tương ứng của chúng.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS nghiên cứu nội dung mục I SGK và thực hiện nhiệm vụ theo hướng dẫn của GV. 

- GV quan sát; gợi ý, định hướng HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện HS trả lời.

- HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét các câu trả lời HS.

-   GV chuẩn hóa kiến thức, yêu cầu HS ghi chép.

- GV dẫn dắt sang hoạt động tiếp theo.

I. MÔI TRƯỜNG SỐNG CỦA SINH VẬT

- Môi trường sống của sinh vật là tất cả các nhân tố bao quanh sinh vật có tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến sự tồn tại, sinh trường, phát triển và các hoạt động của sinh vật.

- Môi trường sống của sinh vật có thể chia thành 4 loại:

+ Môi trường nước: cá, tôm,...

+ Môi trường đất: giun đất,...

+ Môi trường trên cạn: chó, lợn,...

+ Môi trường sinh vật: vi khuẩn E.coli kí sinh trong ruột người và động vật,...

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu khái niệm nhân tố sinh thái

- GV hướng dẫn HS đọc mục I.1 SGK và nêu khái niệm nhân tố sinh thái.

- GV yêu cầu HS thảo luận nhóm khoảng 4 - 6 HS và trả lời câu hỏi: 

1. Phân biệt nhân tố vô sinh và nhân tố hữu sinh.

2. Vì sao nói con người là nhân tố có tác động mạnh nhất đến đời sống của sinh vật?

Nhiệm vụ 2: Phân tích quy luật tác động của các nhân tố sinh thái

- GV chia HS thành 3 nhóm lớn, mỗi nhóm tìm hiểu sự tác động của một quy luật sinh thái đến đời sống sinh vật thông qua việc hoàn thành bảng (Đính kèm dưới hoạt động).

- GV yêu cầu các nhóm thảo luận trả lời câu hỏi:

3. Quan sát hình 20.1, nhận xét hoạt động sống của sinh vật trong khoảng thuận lợi và khoảng chống chịu.

4. Lấy một ví dụ chứng minh sự tác động tổng hợp của các nhân tố sinh thái lên sinh vật.

5. Lấy ví dụ về sự tác động không đồng đều của nhân tố sinh thái.

Nhiệm vụ 3: Tìm hiểu sự tác động qua lại giữa môi trường và sinh vật

- GV yêu cầu HS thảo luận nhóm và trả lời các câu hỏi sau:

6. Nêu ví dụ về sự tác động của ánh sáng đến sinh vật và sự thích nghi của sinh vật với các điều kiện ánh sáng khác nhau.

7. Nêu ví dụ về sự tác động của nhiệt độ đến sinh vật và sự thích nghi của sinh vật với các điều kiện nhiệt độ khác nhau.

8. Nêu ví dụ cho thấy sự phát triển của sinh vật có thể tác động làm thay đổi môi trường sống của chúng.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS nghiên cứu nội dung mục II SGK và thực hiện nhiệm vụ theo hướng dẫn của GV. 

- GV quan sát; gợi ý, định hướng HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện HS trả lời:

 2. Con người có thể tác động cả nhân tố vô sinh, hữu sinh của môi trường, qua đó tác động tới các sinh vật hoặc tác động trực tiếp đến các sinh vật. Do vây, con người là nhân tố tác động mạnh nhất đến các sinh vật.

3. Sinh vật hoạt động tốt nhất trong khoảng thuận lợi, hoạt động yếu trong khoảng chống chịu.

4. Để các sinh vật phát triển tốt, bên cạnh việc cung cấp đầy đủ nước và các chất dinh dưỡng thì phải tạo điều kiện môi trường như nhiệt độ, pH, độ ẩm, nồng độ O₂,...

5. Trong giai đoạn sinh trưởng và phát triển, lúa cần cung cấp nhiều nitrogen (đạm) và lượng vừa phải potassium (K), đến giai đoạn trổ bông thì cần giảm lượng đạm và bón bổ sung K.

7. Ví dụ: Cây mít, vài, nhãn, lúa, ngô,... thường sống ở nơi có cường độ ánh sáng mạnh và nhiệt độ cao. Cây sẽ thích nghi theo hướng chống nóng và chống thoát hơi nước với các đặc điểm như có vỏ dày, tầng bần phát triển nhiều lớp để cách nhiệt, lá có tầng cuticle dày để hạn chế thoát hơi nước.

Ví dụ: Thỏ Himalaya sống ở vùng nhiệt độ cao có lông màu trắng, ngược lại, nếu sống ở vùng nhiệt độ thấp có lông ở mũi, tai, chân và đuôi màu đen.

8. Hoạt động của các sinh vật trong rừng sẽ cải tạo môi trường tự nhiên. Tán rừng che phủ mặt đất làm tăng độ ẩm không khí và đất. Trong đất xuất hiện nhiều vi sinh vật, giun, thân mềm phân hủy mùn bã hữu cơ từ thảm rừng làm cho đất rừng thêm màu mỡ, tơi xốp. Nhiều sinh vật mới xuất hiện, đất không bị xói mòn và có khả năng giữ nước.

- HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét các câu trả lời của các nhóm, đánh giá thái độ làm việc của HS trong nhóm.

-   GV chuẩn hóa kiến thức, yêu cầu HS ghi chép.

- GV dẫn dắt sang hoạt động tiếp theo.

II. CÁC NHÂN TỐ SINH THÁI

1. Khái niệm

- Nhân tố sinh thái là các yếu tố của môi trường có ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến đời sống của sinh vật.

- Nhân tố sinh thái được chia thành 2 loại:

+ Nhân tố vô sinh: gồm các yếu tố vật lí, hóa học, thổ nhưỡng của môi trường.

+ Nhân tố hữu sinh gồm các yếu tố sinh học của môi trường, tác động đến sinh vật thông qua các mối quan hệ như hỗ trợ hoặc đối kháng.

2. Quy luật tác động của các nhân tố sinh thái

Bảng 1 - Đính kèm dưới hoạt động

3. Sự tác động qua lại giữa môi trường và sinh vật

3.1. Ảnh hưởng của một nhân tố sinh thái đến sinh vật

Sự tác động của ánh sáng đến sinh vật

- Đối với thực vật, ánh sáng có vai trò:

+ Nguồn năng lượng cho quang hợp.

+ Dẫn tới sự phân tầng của các thảm thực vật.

- Dựa vào sự thích nghi với điều kiện ánh sáng khác nhau, thực vật được chia thành hai nhóm:

- Đối với động vật, ánh sáng có vai trò:

+ Giúp định hướng cho các loài động vật, nhận biết các sự vật, hiện tượng xung quanh, nhờ đó có thể nhận ra đồng loại, tìm kiếm thức ăn hoặc chạy trốn kẻ thù.

+ Giúp sưởi ấm cơ thể.

- Dựa vào sự thích nghi, động vật được chia thành hai nhóm:

Sự tác động của nhiệt độ đến sinh vật

- Nhiệt độ ảnh hưởng tới sinh trưởng, phát triển và sự phân bố của các loài sinh vật.

- Trong một năm, nhiệt độ thay đổi theo các mùa và tác động lên sinh vật; hình thành nhịp sinh trưởng theo mùa.

- Nhiệt độ ảnh hưởng đến sinh trưởng, phát triển và hình thái của động vật. 

- Hình thái của nhiều loài động vật đã thay đổi để thích nghi với những điều kiện nhiệt độ khác nhau.

3.2. Ảnh hưởng của sinh vật đến môi trường

- Hoạt động sống của của các loài sinh vật có thể làm thay đổi các yếu tố môi trường như nhiệt độ, độ ẩm, hàm lượng các chất trong đất, nước, và khí quyển,...