Giáo án Sinh học 12 chân trời Bài 17: Thuyết tiến hoá tổng hợp hiện đại

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS thảo luận cặp đôi, nghiên cứu mục I SGK tr.108 trả lời các câu hỏi sau:

1. Tiến hóa nhỏ là gì? Nêu đặc điểm của tiến hóa nhỏ.

2. Vì sao nói quần thể là đơn vị cơ bản của tiến hóa?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ 

- HS làm việc theo cặp đôi và thực hiện nhiệm vụ theo hướng dẫn của GV.

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS (nếu cần).

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- GV sử dụng https://vongquaymayman.co/ mời đại diện HS xung phong trả lời câu hỏi.

Hướng dẫn trả lời câu hỏi thảo luận SGK tr.8: Quần thể là đơn vị cơ bản của tiến hóa vì:

+ Quần thể là đơn vị tồn tại, đơn vị sinh sản của loài trong tự nhiên.

+ Quần thể đa hình về kiểu gene và kiểu hình.

+ Quần thể có cấu trúc di truyền ổn định, cách li tương đối với các quần thể khác trong loài.

- Các HS khác nhận xét, bổ sung. 

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV nhận xét, đánh giá câu trả lời của HS.

- GV chuẩn kiến thức và yêu cầu HS ghi chép.

- GV dẫn dắt sang hoạt động tiếp theo.

I. TIẾN HÓA NHỎ

1. Khái niệm tiến hóa nhỏ

- Khái niệm: Tiến hóa nhỏ là quá trình làm biến đổi tần số allele và thành phần kiểu gene của quần thể.

- Đặc điểm: 

+ Phạm vi phân bố tương đối hẹp.

+ Thời gian lịch sử tương đối ngắn.

+ Có thể nghiên cứu bằng thực nghiệm.

+ Kết quả: dẫn đến sự biến đổi cấu trúc di truyền của các cá thể trong một quần thể.

2. Quần thể là đơn vị của tiến hóa nhỏ

Quần thể là đơn vị của tiến hóa nhỏ, thỏa mãn ba điều kiện sau:

+ Đặc trưng cho một nhóm các cá thể trong cùng một khu vực địa lí và thời gian.

+ Cấu trúc di truyền có khả năng biến đổi qua các thế hệ.

+ Quần thể là một cấp độ tổ chức sống của loài trong tự nhiên.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

Vòng 1: Hình thành nhóm chuyên gia

- GV chia lớp thành 5 nhóm, mỗi nhóm thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu tìm hiểu và phác họa ý tưởng về một nhân tố tiến hóa.

- Các thành viên trong nhóm lần lượt trình bày về đặc điểm của nhân tố tiến hóa như một chuyên gia.

Vòng 2: Hình thành nhóm mảnh ghép

- GV tiến hành tạo nhóm mảnh ghép, sao cho mỗi nhóm có ít nhất 1 thành viên từ mỗi nhóm chuyên gia.

- GV yêu cầu các thành viên trong nhóm mảnh ghép chia sẻ thông tin, sau đó thảo luận hoàn thành Phiếu học tập số 1 (Đính kèm dưới hoạt động).

- Để củng cố kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời các câu hỏi sau:

1. Vì sao đột biến là nguyên liệu sơ cấp của quá trình tiến hóa?

2. Hình 17.1 mô tả hai quần thể A và B thuộc cùng một loài. Cho biết việc di cư của một số cá thể từ quần thể A sang quần thể B có ảnh hưởng như thế nào đến tần số các allele của quần thể này.

3. Vì sao chọn lọc tự nhiên được xem là nhân tố tiến hóa phân hóa khả năng sống sót của các cá thể trong quần thể?

4. Quần thể cò ở một đảo bị dịch bệnh và giảm mạnh số lượng. Trường hợp này là hiệu ứng thắt cổ chai hay hiệu ứng sáng lập? Giải thích.

5. Giải thích vì sao giao phối không ngẫu nhiên là nhân tố tiến hóa làm nghèo vốn gene của quần thể.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS nghiên cứu nội dung mục II SGK tr. 109 - 110 và thực hiện nhiệm vụ theo hướng dẫn của GV.

- GV quan sát, hỗ trợ (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện nhóm mảnh ghép trình bày kết quả thảo luận.

- Các nhóm khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá sản phẩm của các nhóm và thái độ làm việc của HS trong nhóm.

- GV chuẩn hóa kiến thức, yêu cầu HS ghi chép.

- GV chuyển sang hoạt động tiếp theo.

II. CÁC NHÂN TỐ TIẾN HÓA

1. Đột biến

- Đột biến gene làm xuất hiện các allele mới hoặc biến các allele này thành allele khác.

- Đột biến là nguồn nguyên liệu sơ cấp của quá trình tiến hóa.

2. Dòng gene

- Dòng gene là sự di chuyển các allele giữa các quần thể thông qua sự di cư hoặc nhập cư của các cá thể hoặc giao tử.

3. Chọn lọc tự nhiên (CLTN)

- Chọn lọc tự nhiên tác động trực tiếp lên kiểu hình theo một hướng xác định, làm thay đổi tần số kiểu gene và tần số allele của quần thể.

4. Phiêu bạt di truyền

- Phiêu bạt di truyền làm thay đổi thành phần kiểu gene và tần số allele của quần thể gây nên bởi các yếu tố ngẫu nhiên (lũ lụt, hạn hán,...).

- Đặc điểm tác động:

+ Làm thay đổi đột ngột tần số allele của quần thể một cách vô hướng.

+ Có thể đào thải hoàn toàn một allele ra khỏi quần thể bất kể là có lợi hay có hại.

+ Phụ thuộc vào kích thước của quần thể.

+ Có thể làm nghèo vốn gene của quần thể.

a) Hiệu ứng sáng lập

- Một nhóm các thể tách ra khỏi quần thể gốc tạo ra quần thể mới với vốn gene khác biệt.

b) Hiệu ứng thắt cổ chai

- Sự biến động đột ngột trong môi trường như hỏa hoạn, lũ lụt, động đất,... có thể dẫn đến giảm kích thước quần thể, gây hiệu ứng thắt cổ chai.

5. Giao phối không ngẫu nhiên

- Không làm thay đổi tần số allele nhưng làm thay đổi tần số kiểu gene của quần thể theo hướng tăng tần số kiểu gene đồng hợp.

Hướng dẫn trả lời câu hỏi củng cố:

1. Vì:

- Giá trị thích nghi của một đột biến có thể thay đổi tuỳ sự tương tác trong từng tổ hợp gene, tuỳ sự thay đổi của môi trường.

- Phần lớn allele đột biến là allele lặn, khi ở thể dị hợp không biểu hiện thành kiểu hình, thường biểu hiện khi ở thể đồng hợp.

- Đột biến gene ít ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức sống và sự sinh sản của cá thể so với đột biến nhiễm sắc thể.

2. Ở quần thể A, tần số allele không thay đổi.

Ở quần thể B, tần số allele thay đổi vì có sự xuất hiện có thể mang kiểu gene HH từ quần thể A sang, do đó xuất hiện allele H, làm thay đổi tần số của các allele trong quần thể B.

3. Chọn lọc tự nhiên tác động lên các kiểu hình có sẵn trong quần thể, cá thể nào có kiểu hình thích nghi với môi trường sẽ được chọn lọc tự nhiên giữ lại (tăng cường khả năng sống sót), ngược lại cá thể nào có kiểu hình kém thích nghi với môi trường sẽ bị chọn lọc tự nhiên đào thải. Do đó, chọn lọc tự nhiên được xem là nhân tố tiến hoá phân hoá khả năng sống sót của các cá thể trong quần thể.

4. Trường hợp này là hiệu ứng thắt cổ chai vì môi trường bị biến động đột ngột do dịch bệnh dẫn đến quần thể bị giảm mạnh số lượng, làm giảm kích thước của quần thể.

5. Giao phối không ngẫu nhiên (tự thụ phấn, giao phối gần hay còn gọi là giao phối cận huyết) làm tăng tỉ lệ kiểu gene đồng hợp, giảm tỉ lệ kiểu gene dị hợp, do đó làm nghèo vốn gene của quần thể.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Tìm hiểu đặc điểm của các nhân tố tiến hóa

Nhóm: ………………………………….. Lớp: …………………………………………

Hoàn thành bảng sau:

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Tìm hiểu đặc điểm của các nhân tố tiến hóa

Nhóm: ………………………………….. Lớp: …………………………………………

Hoàn thành bảng sau:

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chiếu một số hình ảnh, video về sự hình thành các đặc điểm thích nghi.

- GV yêu cầu HS thảo luận nhóm (3 - 4 HS) trả lời Phiếu học tập số 2 (Đính kèm dưới hoạt động).

- Để củng cố kiến thức, GV yêu cầu HS thảo luận trả lời các câu hỏi sau:

1. Giải thích vì sao lá biến thành gai là đặc điểm thích nghi của xương rồng ở điều kiện khô hạn (Hình 17.2).

2. Quan sát Hình 17.3, hãy giải thích quá trình hình thành đặc điểm thích nghi màu xanh lá cây của cơ thể ở quần thể bọ rùa.

3. Cho ví dụ minh họa chứng minh các đặc điểm thích nghi chỉ hợp lí tương đối.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS nghiên cứu nội dung mục III SGK tr.110 - 112 và thực hiện nhiệm vụ theo hướng dẫn của GV.

- GV quan sát, định hướng HS (nếu cần).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày, báo cáo.

- Các nhóm khác quan sát, nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV đánh giá, nhận xét sản phẩm của các nhóm, thái độ làm việc của HS trong nhóm.

- GV chuẩn hóa kiến thức, yêu cầu HS ghi chép vào vở.

- GV chuyển sang hoạt động tiếp theo.

III. SỰ HÌNH THÀNH CÁC ĐẶC ĐIỂM THÍCH NGHI

1. Khái niệm đặc điểm thích nghi

- Đặc điểm thích nghi là những tính trạng nổi bật của sinh vật làm tăng khả năng sinh sản và sống sót trong môi trường.

2. Sự hình thành các đặc điểm thích nghi

- Đột biến làm xuất hiện allele mới.

- Giao phối hình thành đặc điểm thích nghi với môi trường.

- Chọn lọc tự nhiên đóng vai trò sàng lọc các cá thể có kiểu hình thích nghi có sẵn trong quần thể, tích lũy các allele tham gia quy định các đặc điểm thích nghi.

3. Sự hợp lí tương đối của các đặc điểm thích nghi

- Khi điều kiện sống thay đổi, đặc điểm có lợi sẽ trở thành bất lợi và bị thay thế bởi những đặc điểm thích nghi khác.

→ Đặc điểm thích nghi mang tính hợp lí tương đối.