Giáo án PPT dạy thêm Ngữ văn 12 Cánh diều bài 6: Nhật kí trong tù (Hồ Chí Minh) - vb Ngắm trăng

CHÀO MỪNG CÁC EM ĐẾN VỚI BÀI HỌC MỚI!

KHỞI ĐỘNG

THẢO LUẬN NHÓM ĐÔI

Bác Hồ bị chính quyền Tưởng Giới Thạch cầm tù vào thời gian nào? Ở bao nhiêu nhà tù?

Bác Hồ bị chính quyền Tưởng Giới Thạch bắt giam ở Quảng Tây, Trung Quốc, từ ngày 29/8/1942 đến ngày 10/9/1943. Bác bị giải đi 30 nhà tù

BÀI 6: THƠ VĂN NGUYỄN ÁI QUỐC – HỒ CHÍ MINH

ÔN TẬP VĂN BẢN 3

VỌNG NGUYỆT

NỘI DUNG BÀI HỌC

I

Nhắc lại kiến thức

II

Luyện tập

III

Vận dụng

I

NHẮC LẠI

KIẾN THỨC

Nhiệm vụ 1: Thảo luận nhóm

1. Hoàn cảnh sáng tác, xuất xứ, bố cục

a. Hoàn cảnh sáng tác

Sáng tác trong thời gian Người bị chính quyền Tưởng Giới Thạch bắt giam ở Quảng Tây, Trung Quốc, từ ngày 29/8/1942 đến ngày 10/9/1943.

b. Xuất xứ

Đây là bài thứ 20 nằm trong tổng số 133 bài ở tập thơ “Nhật kí trong tù”.

c. Bố cục

1. Hoàn cảnh sáng tác, xuất xứ, bố cục

Thể thơ: thất ngôn tứ tuyệt Đường luật

Nhịp thơ 4/3.

Bố cục

• Phần 1 (2 câu đầu): Hoàn cảnh và trạng thái tinh thần của Hồ Chí Minh ngắm trăng khi đang bị giam cầm.
• Phần 2 (2 câu cuối): Sự kết nối đặc biệt giữa tù nhân thi sĩ và vẻ đẹp của trăng.

2. Hai câu thơ đầu

Ngục trung vô tửu diệc vô hoa

a. Hoàn cảnh ngắm trăng của Bác

• Thời gian: nửa đêm
• Không gian: trong tù chỉ có 4 bức tường tối tăm xiềng xích.
• Điều kiện: trăng đẹp nhưng không rượu cũng không hoa. ( điệp từ “vô”).

Hoàn cảnh đặc biệt thiếu thốn, gian khổ ở nơi ngục tù, người ta chỉ có nghĩ đến cái chết, sự hành hạ khổ sai nhưng Bác đã quên đi hiện thực tàn khốc, thoải mái ngắm trăng, làm thơ.

2. Hai câu thơ đầu

Đối thử lương tiêu nại nhược hà?

b. Tâm trạng của Bác

• Câu hỏi tu từ thể hiện tâm trạng bối rối, băn khoăn, phân vân, khó xử xao xuyến, xốn xang trước cảnh đẹp.
• Trước cảnh trăng đẹp như vậy mà Bác không có rượu, không có hoa để đáp lại sự tình tứ của ánh trăng.

Tình yêu thiên nhiên tha thiết đặc biệt đối với trăng, tâm hồn không vướng bận trước hoàn cảnh ngục tù, phong thái tự do ung dung của người nghệ sĩ luôn hướng tới cái đẹp cái trong sáng của thiên nhiên, vũ trụ.

3. Hai câu thơ cuối

Nhân hướng song tiền khán minh nguyệt

Nguyệt tòng song khích khán thi gia

a. Nghệ thuật đặc sắc

Phép đối

Là cuộc ngắm trăng độc đáo, thể hiện mối giao hòa gắn bó tha thiết giữa Bác và trăng.

Nhân hóa

Nguyệt tòng song khích khán thi gia

(Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ)

Trăng được nhân hóa, người tù hóa thân thành người thi sĩ. Đây là cuộc vượt ngục về tư tưởng của Hồ Chí Minh.

3. Hai câu thơ cuối

b. Tình yêu thiên nhiên say mê

• Bị ngăn cản bởi song sắt nhưng Bác vẫn cảm nhận được vẻ đẹp tuyệt vời của thiên nhiên; xiềng xích nhà tù có thể trói buộc được thể xác nhưng không thể trói buộc được tâm hồn của nhà thơ.

3. Hai câu thơ cuối

b. Tình yêu thiên nhiên say mê

• Sự đối lập giữa bên ngoài và bên trong làm nổi bật lên đó là sự giao thoa, hoà quyện giữa thi nhân với ánh trăng, với thiên nhiên trong mọi hoàn cảnh, thể hiện tình bạn tri âm tri kỉ đầy xúc động giữa nhà thơ với ánh trăng.

3. Hai câu thơ cuối

c. Phong thái ung dung, ý chí, nghị lực kiên cường vượt lên hoàn cảnh, làm chủ hoàn cảnh của người chiến sĩ cách mạng.

• Phong thái ung dung, tự tại không vướng bận vật chất, Người vẫn ngắm trăng, vẫn hoà mình vào thiên nhiên dù chân tay đang bị kìm kẹp bởi xiềng xích.
• Tâm hồn lạc quan của Bác luôn luôn hiện hữu dù trong bất kì hoàn cảnh nào.

Nhiệm vụ 2: Làm việc cá nhân

Nêu khái quát về nội dung và nghệ thuật của bài thơ Vọng nguyệt.

3. Tổng kết

a. Nội dung

• Tình yêu thiên nhiên say mê tha thiết.
• Phong thái ung dung tự tại, lạc quan của Bác trong hoàn cảnh tù đày và nhân cách cao đẹp của một bậc “ đại nhân, đại trí, đại dũng”.

b. Nghệ thuật

• Thể thơ thất ngôn tứ tuyệt đặc sắc viết bằng chữ Hán.
• Lối viết vừa cổ điển vừa hiện đại.
• Ngôn ngữ cô đọng hàm súc.

II

LUYỆN TẬP

Câu 1. Bài Ngắm trăng thuộc thể thơ gì?

B. Thất ngôn tứ tuyệt.

A. Lục bát.

C. Song thất lục bát.

D. Thất ngôn bát cú.

B. Thất ngôn tứ tuyệt.

Câu 2. Trong những bài thơ sau của Chủ tịch Hồ Chí Minh, bài thơ nào không xuất hiện hình ảnh trăng?

A. Tin thắng trận.

D. Chiều tối.

C. Cảnh khuya.

B. Rằm tháng giêng.

D. Chiều tối.

Câu 3. Hai câu thơ “Nhân hướng song tiền khán minh nguyệt – Nguyệt tòng song khích khán thi gia” sử dụng biện pháp nghệ thuật gì?

A. Ẩn dụ.

B. Nhân hóa.

C. So sánh.

D. Liệt kê.

B. Nhân hóa.

Câu 4. Dòng nào dưới đây nói đúng nhất tâm trạng của Bác Hồ trước cảnh đẹp ở bài thơ Ngắm trăng??

A. Xao xuyến, bối rối.

B. Mừng rỡ, niềm nở.

C. Buồn bã, chán nản.

D. Bất bình, giận dữ.

A. Xao xuyến, bối rối.

Câu 5. Nhận định nào nói đúng nhất hình ảnh Bác Hồ hiện lên qua bài thơ Vọng nguyệt?

A. Một con người có khả năng nhìn xa trông rộng.

B. Một con người có bản lĩnh cách mạng kiên cường.

C. Một con người yêu thiên nhiên và luôn lạc quan.

D. Một con người giàu lòng yêu thương.

C. Một con người yêu thiên nhiên và luôn lạc quan.

TỰ LUẬN

Ngắm trăng là bài thơ hiện đại nhưng lại mang đậm màu sắc cổ điển. Hãy làm rõ điều này?

Câu 1

Cùng với phong trào vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”. Sau khi học xong văn bản Ngắm trăng em học tập được điều gì ở Bác? (viết đoạn văn khoảng 8 – 10 dòng).

Câu 2

Câu 1

Cổ điển

Thi đề: ngắm trăng

Thi liệu: rượu, hoa, trăng

Thể thơ: thất ngôn tứ tuyệt

Viết bằng chữ Hán trang trọng, ngắn gọn súc tích

Hiện đại

Tinh thần thép của người chiến sĩ cách mạng dù trong hoàn cảnh tù đày, xiềng xích nhưng vẫn tự do ung dung ngắm trăng làm thơ.

Con người luôn làm chủ hoàn cảnh, hành động của mình.

Câu 2

Biết yêu thiên nhiên, có ý thức gìn giữ bảo vệ thiên nhiên.

Thái độ bình thản, lạc quan trước mọi hoàn cảnh.

Biết cách vượt qua hoàn cảnh bằng sức mạnh tinh thần, bằng suy nghĩ tích cực.

III

VẬN DỤNG

Ngữ liệu 1

Câu 1: Văn bản trên là thể thơ gì?

Câu 2: Cho biết biện pháp tu từ mà tác giả sử dụng trong văn bản là gì?

Câu 3: Theo em, tại sao tác giả lại không ngủ được trong bài thơ này?

Câu 4: Bài thơ thể hiện cảm xúc gì của tác giả trong hoàn cảnh chiến tranh?

KHÔNG NGỦ ĐƯỢC

Một canh hai canh lại ba canh

Trằn trọc băn khoăn giấc chẳng thành

Canh bốn, canh năm vừa chợp mắt

Sao vàng năm cánh mộng hồn quanh.

(Trích Nhật kí trong tù, Hồ Chí Minh)

Thể thơ: thất ngôn tứ tuyệt.

- Biện pháp nghệ thuật: điệp từ - “canh”

→ Từ “canh” xuất hiện nhiều lần trong các câu thơ như:

+ “Một canh, hai canh, lại ba canh”.

+ “Canh bốn, canh năm”.

→ Sự lặp lại này tạo ra nhịp điệu liên tiếp, thể hiện sự không yên ổn, băn khoăn không ngừng nghỉ của tác giả trong từng đêm.

→ Nhấn mạnh cảm giác trằn trọc, khó ngủ của người chiến sĩ.

- Câu thơ “Trằn trọc băn khoăn giấc chẳng thành” thể hiện một tâm trạng lo lắng, suy nghĩ không ngừng. “Trằn trọc” và “băn khoăn” chỉ ra rằng tâm trí tác giả đầy rối ren và khó tập trung vào giấc ngủ. Điều này có thể phản ánh những nỗi lo về đất nước, về tương lai, nhất là trong bối cảnh chiến tranh.

- Hình ảnh “Sao vàng năm cánh” cho thấy sự liên kết giữa hình ảnh sao vàng và những suy nghĩ của tác giả. Sao vàng năm cánh không chỉ là hình ảnh một vì sao mà có thể là biểu tượng của lá cờ Tổ quốc, là hình ảnh tượng trưng cho quê hương, đất nước. Mặc dù Người đang ở xa, nhưng những hình ảnh như thế vẫn luôn quanh quẩn trong tâm trí ông, khiến Người không thể yên giấc.

Thể hiện nhiều cảm xúc sâu sắc của tác giả trong hoàn cảnh chiến tranh, đặc biệt là những suy tư, lo lắng và nỗi nhớ về quê hương, đất nước.

Ngữ liệu 2

Phiên âm

Ngục trung vô tửu diệc vô hoa,

Đối thử lương tiêu nại nhược hà?

Nhân hướng song tiền khán minh nguyệt,

Nguyệt tòng song khích khán thi gia.

Dịch nghĩa

Trong tù không rượu cũng không hoa,

Trước cảnh đẹp đêm nay biết làm thế nào?

Người hướng ra trước song ngắm trăng sáng,

Từ ngoài khe cửa, trăng ngắm nhà thơ.

Dịch thơ

Trong tù không rượu cũng không hoa,

Cảnh đẹp đêm nay, khó hững hờ!

Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ

Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ.

Câu 1: Hình ảnh “trăng” trong bài thơ có ý nghĩa gì?

Câu 2: Tâm trạng của nhà thơ khi đối diện với cảnh ngục từ khắc nghiệt như thế nào?

Câu 3: Qua bài thơ “Vọng nguyệt”, em cảm nhận như thế nào về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên?

Câu 4: Bài thơ “Vọng nguyệt” thể hiện phong cách nghệ thuật nào của Hồ Chí Minh?

Trăng:

- Biểu tượng của vẻ đẹp tự nhiên, sự tự do và thanh bình, hoàn toàn đối lập với không gian chật hẹp, u ám của nhà tù.

- Trở thành nguồn cảm hứng giúp tác giả vượt qua nỗi cô đơn và khắc nghiệt của cuộc sống tù đày.

- Là người bạn để chia sẻ tâm sự, là nỗi lòng của thi nhân, tạo nên sự gắn kết giữa con người và thiên nhiên.

- Là hình ảnh phản chiếu tâm hồn trong sáng, thanh cao của tác giả.

- Là nơi nhà thơ gửi gắm khát vọng về một cuộc sống tự do, hòa bình.

Tâm trạng của tác giả: là sự hòa quyện giữa rung động trước vẻ đẹp của thiên nhiên, nỗi băn khoăn thi vị và phong thái ung dung, lạc quan. Dù bị giam cầm trong cảnh ngục tù khắc nghiệt, Người vẫn giữ được tâm hồn thanh cao, tự do và niềm tin mãnh liệt vào cuộc sống.

- Thiên nhiên là người bạn tri kỉ của con người:

+ Ánh trăng được nhân hóa, trở thành người bạn tri âm của tác giả.

→ Thể hiện mối quan hệ gần gũi, đồng điệu giữa con người và thiên nhiên. Thiên nhiên không chỉ để thưởng ngoạn, mà còn để chia sẻ, an ủi và gắn bó.

- Trăng trở thành nguồn cảm hứng, mang lại sự thanh thản và sức mạnh nội tâm giúp nhà thơ vượt qua hoàn cảnh tù đày.

- Mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên trong bài thơ là mối quan hệ bình đẳng, tương tác. Thiên nhiên không chỉ hiện diện để con người chiêm ngưỡng, mà còn đáp lại tình cảm của con người.

- Thiên nhiên là một yếu tố thẩm mỹ, biểu tượng của tự do, sự thanh cao.

→ Thể hiện tâm hồn yêu đời, thiên nhiên, niềm tin vào tương lai tươi sáng.

- Sự kết hợp giữa cổ điển và hiện đại.

- Bài thơ ngắn gọn, súc tích nhưng chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa.

- Tính biểu tượng và hàm súc: hình ảnh “trăng”, không gian ngục tù,…

- Phong thái ung dung và tinh thần lạc quan.

- Tính nhân văn sâu sắc.

Ngữ liệu 3

--------------- Còn tiếp ---------------