Giáo án Ngữ văn 8 cánh diều Bài 1 Đọc 2: Gió lạnh đầu mùa

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu về tác giả

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập cho HS

GV mời HS dựa vào nội dung chuẩn bị ở nhà:

+ Trình bày hiểu biết của em về tác giả Thạch Lam?

- Em hãy trình bày xuất xứ của văn bản “Tôi đi học”

Bước 2: Các nhóm tiếp nhận nhiệm vụ

Các nhóm thảo luận để vẽ sơ đồ tóm tắt những nội dung chính về tác giả và tác phẩm

Bước 3: HS tiến hành thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV mời đại diện 1 nhóm lên bảng vẽ sơ đồ, yêu cầu các nhóm khác nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả, tác phẩm

a. Tác giả

- Thạch Lam sinh ra ở Hà Nội, lúc nhỏ sống ở quê ngoại – phố huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương.

- Sáng tác ở nhiều thể loại (tiểu thuyết, truyện ngắn, tùy bút,...) song thành công nhất vẫn là truyện ngắn.Truyện ngắn của Thạch Lam giàu cảm xúc, lời văn bình dị và đậm chất thơ. Nhân vật chính thường là những con người bé nhỏ, cuộc sống nhiều vất vả, cơ cực mà tâm hồn vẫn tinh tế, đôn hậu. Tác phẩm của Thạch Lam ẩn chứa niềm yêu thương, trân trọng đối với thiên nhiên, con người, cuộc sống.

- Các truyện ngắn tiêu biểu: Gió đầu mùa, Nắng trong vườn, Sợi tóc,...

b. Tác phẩm

- Gió lạnh đầu mùa là một trong những truyện ngắn xuất sắc viết về đề tài trẻ em của Thạch Lam.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tóm tắt và bố cục văn bản Gió lạnh đầu mùa

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV mời đại diện các nhóm dựa vào nội dung đã đọc ở nhà để trả lời các câu hỏi liên quan đến văn bản Tôi đi học:

+ Tóm tắt nội dung văn bản 

+ Xét về cốt truyện, văn bản Gió lạnh đầu mùa của Thạch Lam và Tôi đi học của Thanh Tịnh có gì giống nhau?

+ Đọc nhan đề “Gió lạnh đầu mùa”, em dự đoán nhà văn sẽ kể về câu chuyện gì? Nêu ý nghĩa của biểu tượng “gió lạnh đầu mùa”

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- Các nhóm thảo luận để trả lời.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện các nhóm lên bảng yêu cầu các nhóm khác nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

Nhiệm vụ 2: Cảnh sinh hoạt của gia đình Sơn trong ngày gió đầu mùa

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

Dựa vào văn bản cùng với phần chuẩn bị ở nhà và yêu cầu HS làm việc theo hình thức nhóm đôi để trả lời các câu hỏi sau:

+ Tìm và nhận xét về các chi tiết miêu tả cuộc sống của chị em Sơn trong gia đình

+ Sơn có cảm nhận như thế nào về sự thay đổi của cảnh vật xung quanh cũng như khi chuyển mùa? Nhận xét

+ Chỉ ra các chi tiết miêu tả ý nghĩ của Sơn khi nghe mẹ và vú già trò chuyện về chiếc áo bông của em Duyên. Những suy nghĩ, cảm xúc ấy khiến em cảm nhận được gì từ nhân vật này?

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

Hs làm việc theo cặp đôi hoặc đọc lại văn bản theo yêu cầu suy nghĩ để hoàn thành nhiệm vụ

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

GV mời 2-3 HS trình bày trước lớp yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét đánh giá chốt kiến thức

- GV cho HS đại diện các nhóm lên báo cáo kết quả

Nhiệm vụ 3: Hoàn cảnh đáng thương của lũ trẻ nghèo và sự chia sẻ của hai chị em Sơn

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

Dựa vào phần chuẩn bị ở nhà HS tiến hành thảo luận theo cặp và để trả lời các câu hỏi sau:

+ Tìm những chi tiết miêu tả khung cảnh ở khu chợ. Qua các chi tiết vừa tìm được, em có nhận xét gì về không gian nơi đây?

+ Những đứa trẻ ở ngoài chợ được miêu tả qua những chi tiết nào? So sánh hoàn cảnh của những đứa trẻ ngoài chợ với hoàn cảnh của hai chị em Sơn và nhận xét

+ Phân tích và nhận xét về thái độ của chị em Sơn đối với lũ trẻ và thái độ của lũ trẻ đối với chị em Sơn

+ Phân tích tâm trạng của Sơn trước khi cho áo. Theo em, tại sao Sơn thấy “ấm áp, vui vui”?

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

Hs làm việc theo cặp đôi hoặc đọc lại văn bản theo yêu cầu suy nghĩ để hoàn thành nhiệm vụ

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

GV mời 2-3 HS trình bày trước lớp yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

-        GV nhận xét đánh giá chốt kiến thức

Nhiệm vụ 4: Cảm xúc và hành động của chị em Sơn sau khi tặng áo và cảnh trả áo của hai người mẹ

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

I. Tóm tắt và bố cục văn bản Gió lạnh đầu mùa

1. Tóm tắt

- Sơn và Lan sinh ra trong một gia đình khá giả. Không giống như những chị em họ, Sơn và Lan luôn thân thiết với những đứa trẻ nghèo. Một hôm, trời bỗng chuyển lạnh, Sơn được mẹ mặc cho chiếc áo ấm. Hai chị em ra chợ chơi thì thấy Hiên - cô bé hàng xóm đang co ro bên cột quán với manh áo mong manh, rách tả tơi. Sơn bàn với chị Lan đem chiếc áo bông cũ. Về đến nhà, người vú già nói với chị em Sơn mẹ đã biết chuyện. Sợ bị mắng, Sơn và Lan đến nhà Hiên đòi áo nhưng không thấy ai. Đến khi về nhà đã thấy mẹ con Hiên đem áo sang trả. Mẹ Sơn đã cho mẹ Hiên vay tiền để may áo cho con.

- Xét về cốt truyện, văn bản Gió lạnh đầu mùa của Thạch Lam và Tôi đi học của Thanh Tịnh có điểm giống nhau là: đề tài giản dị, đời thường, chuyện không có biến cố, xung đột gì lớn (dường như không có cốt truyện), tập trung miêu tả, thể hiện cảm xúc, tâm trạng, tình cảm; ngôn ngữ rất nhẹ nhàng, truyền cảm, giàu chất thơ, …

2. Nhan đề

* Gợi ý trả lời

- Đọc nhan đề Gió lạnh đầu mùa, em dự đoán nhà văn sẽ kể câu chuyện đơn giản nhưng ý nghĩa có bối cảnh mùa đông, trời lạnh giá. Truyện tuy đến gió lạnh nhưng có lẽ sẽ là câu chuyện ấm áp về tình đời, tình người

-Ý nghĩa của biểu tượng “gió lạnh đầu mùa” là sự lạnh lẽo của cơn gió và sự ấm áp của tình người.

II. Tìm hiểu chi tiết

1. Cảnh sinh hoạt trong gia đình Sơn ngày gió đầu mùa

a. Cuộc sống của chị em Sơn

- Gia đình có vú già chăm sóc

- Cách xưng hô: Cách mẹ Sơn gọi em Duyên ngay từ đầu tác phẩm: “cô Duyên” – “cô” – trang trọng; cách gọi mẹ của Sơn: “mợ” là gia đình trung lưu

- Những người nghèo khổ mà Sơn quen biết vẫn vào vay mượn ở nhà Sơn;

=> Gia đình đủ đầy, sung túc; chị em Sơn được chăm sóc cẩn thận, chu đáo

b. Cảm xúc của Sơn vào buổi sáng chớm đông

- Về sự thay đổi của cảnh vật xung quanh:

+ Hôm qua giời hãy còn nắng ấm và hanh… làm nứt nẻ đồng ruộng, giòn khô những chiếc lá rơi

+ Qua một đêm mưa rào, trời bỗng đổi gió bấc, tưởng đang ở giữa mùa đông rét mướt

+ Gió vi vu, lá khô lạo xạo, trời màu trắng đục, những cây lan lá rung động và hình như sắt lại vì rét

=> Sơn có tâm hồn tinh tế, nhạy cảm trước sự biến chuyển của thiên nhiên, cảnh vật

- Về mọi người trong gia đình:

  Khi nghe mẹ và vú già nói chuyện về em:

+ Sơn nhớ em, cảm động và thương em quá;

+ Sơn thấy mẹ hơi rơm rớm nước mắt.

=> Sơn cảm nhận được không khí gia đình ấm áp, tình yêu thương của mẹ, của chị và cả vú già. Sơn là cậu bé sống giàu tình cảm, tinh tế, biết quan sát và yêu thương người thân

2. Hoàn cảnh đáng thương của lũ trẻ nghèo và sự chia sẻ của hai chị em Sơn

- Sau khi mặc xong áo ấm, hai chị em Sơn ra chợ chơi với lũ trẻ

- Khung cảnh vắng lặng, nghèo khó, khắc nghiệt: chợ vắng không, mấy cái quán chơ vơ lộng gió; Rác bẩn rải rác lẫn với lá rụng của cây đề; Mặt đất rắn lại và nứt nẻ, không khí rét mướt -> Khung cảnh mùa đông lạnh lẽo ở khu chợ nghèo

- Những đứa trẻ ở ngoài chợ được miêu tả qua các chi tiết:

+ Mặc không khác ngày thường, vẫn những bộ quần áo màu nâu bạc đã vá nhiều chỗ

+ Môi tím lại, những chỗ áo rách, da thịt thâm đi

+ Mỗi cơn gió đến, run lên, hai hàm răng đạp vào nhau

-> Cuộc sống của những đứa trẻ ở ngoài chợ: Nghèo khổ, thiếu thốn, tội nghiệp >< Cuộc sống của chị em Sơn: Sung túc, giàu có

- Thái độ của chị em Sơn với lũ trẻ:

+ Sơn và chị vẫn thân mật chơi đùa chứ không kiêu kì, khinh khỉnh như các em nhỏ của Sơn

+ Chị Lan giơ tay vẫy một con bé từ nãy vẫn đứng dựa vào cột: Sao không lại đây Hiên, lại đây chơi với tôi

– Chị Lan hỏi sao áo Hiên rách thế, áo lành đâu sao không mặc.

=> Hoà đồng, quan tâm các bạn

- Thái độ của lũ trẻ đối với chị em Sơn: Lũ trẻ nhìn thấy chị em Sơn thì tỏ ra vui mừng nhưng không dám vồ dập vì hai chị em cũng cùng trang lứa với lũ trẻ nơi đây, chúng tỏ ra vui mừng vì có bạn chơi cùng, có thể quây quần đùa nghịch với nhau. Nhưng hiện thực thì không cho phép chúng làm điều ấy bởi chúng là những đứa trẻ nghèo khổ, vì biết thân phận của mình, tầng lớp cách xa so với hai chị em Sơn. Chúng là những đứa trẻ hiểu chuyện.

- Diễn biến tâm trạng của Sơn trước   khi cho áo: động lòng thương khi thấy hoàn cảnh của Hiên: “Sơn bây giờ mới chợt nhớ ra là mẹ cái Hiên rất nghèo, chỉ có nghề đi mò cua bắt ốc thì lấy đâu ra tiền mà sắm áo cho con nữa” và nhớ đến đứa em gái đã mất của mình ngày trước cũng thường hay chơi, đùa nghịch với Hiên ở vườn nhà, thì thầm với chị mong muốn đem cho Hiên cái áo bông cũ, trong lòng tự nhiên thấy “ấm áp vui vui”. Sơn thấy “ấm áp vui vui” vì cậu cảm thấy mình đã làm được một việc tốt, việc có ích, có thể an ủi, động viên, lan tỏa được tình yêu thương đến đứa trẻ nghèo, tuy chỉ là hành động nhỏ nhưng cũng thấy được tấm lòng nhân ái, “thương người như thể thương thân” được tác giả khắc họa.

=> Sự chia sẻ, giúp đỡ người khác trước hết sẽ mang đến niềm vui, hạnh phúc cho chính người “cho”

3. Cảm xúc và hành động của chị em Sơn sau khi tặng áo và cảnh trả áo của hai người mẹ

a. Cảm xúc và hành động của chị Sơn sau khi tặng áo