Giáo án Ngữ văn 11 kết nối Bài 1 Đọc 2: Chí Phèo

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu về tác giả tác phẩm

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV mời đại diện các nhóm dựa vào nội dung đã đọc hãy trình bày hiểu biết của em về tác giả Nam Cao và đoạn trích Chí Phèo?

- HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc thông tin trong SGK, chuẩn bị trình bày trước lớp.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời 2 – 3 HS phát biểu, yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung.

Dự kiến sản phẩm: HS dựa vào SHS, tóm tắt về nêu vài nét cơ bản về tác giả, tác phẩm.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

a. Cuộc đời – sự nghiệp

- Nam Cao tên khai sinh là Trần Hữu Tri ( 1917 -1951). Quê ở làng Đại Hoàng, tổng Cao Đà, huyện Nam Sang, Phủ Lý Nhân ( nay là xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân) tỉnh Hà Nam.

- Trước CM8 ông từng làm nhiều nghề để kiếm sống: dạy học, gia sư, viết văn…

- Đề tài của ông thường xoay quanh cuộc sống cơ hàn của người nông dân và các bi kích của tầng lớp tri thức nghèo ở thành thị.

- Sau CM ông tích cực tham gia hoạt động báo chí văn nghệ phục vụ cuộc sống mới.

b. Tác phẩm

- Tác phẩm chính của ông gồm có: Chí Phèo ( 1941), Giăng sáng (1942), Lão Hạc (1943), Đời thừa (1943), Truyện người hàng xóm (1944), Sống mòn (1944), Đôi mắt (1948)…

- Truyện ngắn Chí Phèo được xây dựng trên một số nguyên mẫu tại làng Đại Hoàng. Tác phẩm có tên là Cái lò gạch cũ.

- Năm 1941 nhà xuất bản Đời mới tại Hà Nội in một tập truyện ngắn riêng của Nam Cao, người viết lời tựa cho cuốn sách đã đổi tên thành Đôi lứa xứng đôi.

- Khi in lại trong tập Luống Cày,Nam Cao đã đặt tên mới cho tác phẩm là Chí Phèo.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Bố cục và tóm tắt văn bản

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV mời đại diện các nhóm dựa vào nội dung đã đọc ở nhà để trả lời các câu hỏi liên quan đến văn bản Chí Phèo

+ Xác định bố cục của đoạn trích?

+ Tóm tắt cốt truyện của đoạn trích?

- Các nhóm tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- Các nhóm thảo luận để trả lời.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện các nhóm lên bảng yêu cầu các nhóm khác nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

Nhiệm vụ 2: Hình ảnh làng Vũ Đại

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- Dựa vào kiến thức và văn bản đã chuẩn bị ở nhà hãy cho biết:

+ Hình ảnh làng Vũ Đại được hiện lên như thế nào qua nét bút của Nam Cao?

+ Mối xung đột nào đã được thể hiện trong tác phẩm?

- HS tiếp nhận nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- Các nhóm thảo luận để trả lời.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện 1 nhóm lên bảng yêu cầu các nhóm khác nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, chốt kiến thức

Nhiệm vụ 3: Nhân vật Bá Kiến

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- Dựa vào kiến thức và văn bản đã chuẩn bị ở nhà hãy cho biết:

+ Nhân vật Bá Kiến hiện lên là nhân vật như thế nào?

+ Nhà văn đã sử dụng những biện pháp nghệ thuật nào để bộc lộc bản tính của Bá Kiến? Nếu tác dụng của những biện pháp đó?

- HS tiếp nhận nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- Các nhóm thảo luận để trả lời.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện 1 nhóm lên bảng yêu cầu các nhóm khác nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, chốt kiến thức

Nhiệm vụ 4: Nhân vật Chí Phèo

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- Dựa vào kiến thức và văn bản đã chuẩn bị ở nhà hãy cho biết:

+ Nguồn gốc lai lịch của nhân vật Chí Phèo?

+ Quá trình tha hóa của Chí đã được miêu tả như thế nào dưới ngòi bút của Nam Cao?

+ Vì sao lại nói cuộc gặp gỡ với Thị Nở là đỉnh cao của sự thức tỉnh nhân tính của Chí? 

+ Nguyên nhân dẫn đến cái chết của Chí Phèo? Liệu đó có phải là một sự giải thoát?

- HS tiếp nhận nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- Các nhóm thảo luận để trả lời.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện 1 nhóm lên bảng yêu cầu các nhóm khác nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, chốt kiến thức

I. Bố cục và tóm tắt văn bản

- Bố cục:  4 phần

+ Phần 1: Từ đầu đến hết phần tóm tắt đoạn tỉnh lược thứ nhất: Tiếng chửi của Chí Phèo và sự hé lộ lai lịch đặc biệt về nhân vật

+ Phần 2: Tiếp đó đến phần tóm tắt đoạn tỉnh lược thứ hai: hành xử của Chí Phèo sau khi ra từ và quá trình Chí Phèo trở thành công cụ trong tay Bá Kiến.

+ Phần 3: Tiếp đến máu vẫn còn ứ ra : sự thức tỉnh của Chí Phèo sau khi gặp Thị Nở và hành động đòi lương thiện

+ Phần 4: Còn lại: Phản ứng của mọi người về cái chết của Chí Phèo.

-         Tóm tắt cốt truyện Chí Phèo

Chí Phèo bị bỏ rơi ngay từ khi chào đời. Chí lớn lên ở làng Vũ Đại , đi ở đợ cho nhà Bá Kiến rồi bị đi tù vì một lí do không rõ. Khi ra tù Chí Phèo biến thành một con người khác cả về nhân hình lẫn nhân tính. Việc đầu tiên hắn làm là sang nhà Bá Kiến đòi nợ. Chí trượt dài trên con đường tha hóa cho đến khi gặp Thị Nở. Nhờ có tình thương của Thị Nở, Chí Phèo muốn sống một cuộc đời lương thiện như những người bình thường khác trong làng Vũ Đại. Thị Nở không thắng được những định kiến xã hội về Chí Phèo nên cự tuyệt tình cảm của hắn. Chí Phèo tìm đến nhà Bá Kiến để đòi lương thiện. Hắn giết chết Bá Kiến rồi đòi tự sát nhưng rốt cuộc cái chết ấy không được dân làng Vũ Đại đồng cảm.

II.                Hình ảnh làng Vũ Đại

-       Hình ảnh làng Vũ Đại

+ Là không gian nghệ thuật của tác phẩm, là một lát cắt điển hình cho nông thôn Bắc Bộ Việt Nam trước CMT8.

+ Xã hội làng Vũ Đại là một xã hội có tôn ti, trật tự nghiêm ngặt.

-         Xung đột

+ Trong cái xã hội phân tầng bậc nghiêm ngặt ấy Nam Cao đã trình bày hai xung đột cơ bản:

·      Xung đột thứ nhất: Xung đột nội bộ của bọn cường hào ác bá.Chúng ngấm ngầm chia rẽ dùng mọi thủ đoạn nhè từng chỗ hở để trừng trị nhau.

·      Xung đột thứ hai: Xung đột giữa bọn cường hào ác bá và những người nông dân hiền lành lương thiện. Chúng bóc lột người nông dân đến tận xương tủy, dồn họ vào đường cùng để rồi rơi vào bi kịch tha hóa, bi kịch bị tước đoạt quyền làm người.

ð Chỉ với một vài chi tiết chọn lọc kĩ lưỡng sắp đặt rải rác tưởng như ngẫu nhiên mà lại có tính quy luật. Nam Cao đã dựng lên một làng Vũ Đại sống động hết sức ngột ngạt, đen tối. Đó chính là hoàn cảnh điển hình vừa sản sinh vừa tác động làm bộc lộ tính cách điển hình đó là Chí Phèo.

III.           Nhân vật Bá Kiến

-       Bá Kiến là một nhân vật tiêu biểu cho bộ mặt của giai cấp thống trị ở làng Vũ Đại. Nam Cao đã khắc họa sâu sắc bản chất của Bá Kiến:

+ Ngoại hình: Giọng nói rất sang, cái cười hơn người, lối nói ngọt  nhạt….

+ Bên cạnh đó để khắc họa chi tiết về nhân vật này tác giả còn sử dụng nghệ thuật độc thoại nội tâm để phơi bày bản chất: Thói ghen tuông “cụ chỉ muốn cho tất cả những thằng trai trẻ đi ở tù”

+ Dùng lời bình trực tiếp để miêu tả “Thoáng nhìn qua cụ đã hiểu ra cơ sự rồi”

ð Từ ngôn ngữ, giọng nói tiếng cười, cái nhìn của Bá Kiến đều thể hiện sự khôn ngoan, lọc lõi hơn người và khác người của một kẻ có kinh nghiệm bốn đời làm tổng lí.

-         Trong mối quan hệ với Chí Phèo

+ Bá Kiến ghen với anh canh điền khỏe mạnh đã đẩy Chí vào tù – nguyên nhân trực tiếp dẫn đến sự tha hóa của Chí.

+ Chí đến nhà Bá Kiến để rạch mặt ăn vạ để xin đi ở tù. Cả hai lần Bá Kiến đều thắng Chí Phèo. Vì những hành vi lưu manh của Chí nằm trong cơ trí trị dân của Bá Kiến.

+ Lần 3: Chí Phèo đòi Bá Kiến lương thiện. Bá Kiến làm gì có lương thiện để trả cho Chí, Bá Kiến cười, cái cười thất sách. Nó nằm ngoài cái cứng và cái mềm của bá Kiến cho nên Bá Kiến phải chết vì cơ trí bất lực, bất lực trước khát vọng chân chính của người lao động. Sự bất lực của Bá Kiến là nguyên nhân sâu xa dẫn đến bi kịch đau đớn nhất của Chí.

ð Xây dựng nhân vật Bá Kiến tác giả đã bóc trần bản chất của giai cấp địa chủ. Bá Kiến vừa là nguyên nhân trực tiếp vừa là nguyên nhân sâu xa dẫn Chí đến những bi kịch đau đớn nhất của người lao động nghèo trong xã hội cũ. Nhân vật Bá Kiến có ý nghĩa điển hình cho giai cấp địa chỉ phong kiến đồng thời góp phần tô đậm tính cách bi kịch của Chí Phèo.

IV.            Nhân vật Chí Phèo

a.     Nguồn gốc lai lịch

Chí là hình tượng hội tự đầy đủ của những dặc sắc thiên truyện. Chí được giới thiệu một cách đặc biệt bằng những tiếng chửi.

-         Nguồn gốc lai lịch

+ Chí không cha không mẹ không họ hàng

+ Tuổi thơ bơ vơ : đi ở hết nhà này đến nhà nọ

+ Tuổi hai mươi: Khỏe mạnh Chí làm canh điền cho nhà Bá Kiến

+ Bản chất:

·       Lương thiện: Có ước mơ về một gia đình nho nhỏ, chồng cuốc mượn, vợ dệt vải

·       Có lòng tự trọng: Bị bà ba gọi đi bóp chân, Chí chỉ thấy nhục chứ chẳng thấy yêu.

-       Con đường tha hóa của Chí

+ Bá Kiến đẩy Chí vào tù. Bảy, tám năm trong tù, nhà tù đã nhào nặn Chí biến thành một con người hoàn toàn khác

+ Ra tù Chí thay đổi cả nhân tính lẫn nhân hình

·      Nhân hình: Đầu trọc lốc, cái răng cạo trắng hớn, cái mặt thì đen mà rất cơng cơng, hai mắt gườm gườm trông gớm chết. Chí đã bị xã hội cướp đi bộ mặt của một con người.

·      Nhân tính: Chí từ người nông dân hiền lành lương thiện đã trở thành con quỷ dữ của làng Vũ Đại và bị xã hội từ chối.

+ Chí ngật ngưỡng bước ra từ trang sách của Nam Cao vớ tiếng chửi lảm nhảm. Chí chửi trời, chửi đời, chửi cha mẹ đứa nào đẻ ra thằng Chí Phèo. Tiếng chửi của Chí có một cái gì đó giống như sự vật cã tuyệt vọng của một con người thèm được giao tiếp. Chí thèm được người ta chửi vì chửi lại hắn nghĩa là còn thừa nhận hắn là người. Thế nhưng vẫn chỉ có một mình Chí trong sa mạc cô đơn.

+ Chí đến nhà Bá Kiến đòi rạch mặt ăn vạ để liều chết với bố con nhà Bá Kiến. Hành động của Chí tha hóa cho nên kết quả hết sức thảm hại “Chí ra về cũng thấy lòng nguôi ngoai”.

+ Chí xin đi tù để kiếm bát cơm manh áo. Mục đích đáng trân trọng nhưng hành động lại lưu manh “còn phải đâm dăm ba thằng” cho nên kết quả cũng thảm hại và cũng từ đó Chí Phèo trở thành tay sai đi đòi nợ cho Bá Kiến hung hãn, ngang ngược và triền miên trong những cơn say.

+ nỗi khổ không phải là không có thước đất cắm dùi, không cha, không mẹ… mà chính hắn đã cướp đi linh hồn, thể xác. Chí không có hạnh phúc, xã hội không mở đường đã cự tuyệt quyền làm người của Chí.

b.     Cuộc gặp gỡ của Thị Nở