Giáo án Ngữ văn 12 Kết nối bài 1: Nỗi buồn chiến tranh (Trích – Bảo Ninh)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu tác giả Bảo Ninh.

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- GV cho HS phân vai thực hiện chuyên mục “Chân dung cuộc sống”.

Tìm hiểu về cuộc đời cũng như sự nghiệp của tác giả Bảo Ninh:

+ Tiểu sử.

+ Sự nghiệp sáng tác.

+ Tác phẩm nổi bật.

- HS thực hiện nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

- HS chia vai đóng cặp để thực hiện phỏng vấn.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời các nhóm HS phát biểu, yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

a. Tiểu sử

- Bảo Ninh: Sinh năm 1952. Tên khai sinh là Hoàng Ấu Phương.

- Quê quán: Tỉnh Quảng Bình.

- Ông vào bộ đội năm 1969 và giải ngũ năm 1975.

b. Sự nghiệp văn chương và tác phẩm nổi bật

- Ông bước vào làng văn với truyện ngắn Trại bảy chú lùn in năm 1987. 

- Các tác phẩm chính của ông gồm có:

+ Nỗi buồn chiến tranh (tiểu thuyết -1991).

+ Truyện ngắn Bảo Ninh (2002).

+ Lan man trong lúc kẹt xe (truyện ngắn – 2005).

+ Chuyện xưa kết đi, được chưa? (truyện ngắn – 2009).

+ Tạp bút Bảo Ninh (2015).

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu đoạn trích “Nỗi buồn chiến tranh”.

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- GV chia HS thành 3 nhóm, hướng dẫn HS cách đọc văn bản và trả lời câu hỏi:

+ Trình bày xuất xứ của đoạn trích Nỗi buồn chiến tranh?

+ Nỗi buồn chiến tranh gồm có mấy phần? Nội dung của từng phần?

+ Tóm tắt nội dung đoạn trích Nỗi buồn chiến tranh?

+ Đề tài của đoạn trích là gì?

+ Em có nhận xét gì về đoạn trích này so với các đoạn trích tiểu thuyết khác đã học?

- HS thực hiện nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

- HS suy nghĩ cá nhân và tiến hành thảo luận trong vòng 3 phút.

- Nhóm nào hoàn thành sớm sẽ được trình bày và lấy điểm.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời các nhóm HS phát biểu, yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức

2. Văn bản “Nỗi buồn chiến tranh”

2.1. Tác phẩm và đoạn trích Nỗi buồn chiến tranh.

+ Nỗi buồn chiến tranh là tên gốc của tiểu thuyết được nhà văn hoàn thành vào năm 1987.

+ Nhan đề ban đầu là Thân phận của tình yêu.

+ Tác phẩm đã được dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới.

+ Nỗi buồn chiến tranh đã nhận được một số giải tưởng danh giá trong nước và quốc tế.

+ Đoạn trích Nỗi buồn chiến tranh được ghép thành từ hai phần ở vị trí khác nhau của tiểu thuyết cùng tên. 

- Gồm có 2 phần:

+ Phần 1: Từ đầu cho đến “hoàn toàn cam chịu cái logic bí ẩn của trí nhớ và trí tưởng tượng”: Nhân vật Kiên với sự giày vò của kí ức chiến tranh. Kí ức đã thôi thúc anh cầm bút để ghi chép lại tất cả trải nghiệm của một đoạn đời đặc biệt.

+ Phần 2: Còn lại: Những ấn tượng, cảm xúc và suy tư của nân vật “tôi” trước những trang viết Kiên để lại. Đó là ấn tượng, cảm xúc và suy tư về nhân vật Kiên, về quyền được nhớ lại, về niềm hạnh phúc đang chờ đợi những ai muốn đi ngược thời gian để sống trọn vẹn với những gì đã xảy ra trong quá khứ về chiến tranh, về ý thức bảo vệ phẩm giá ở mỗi người trong hoàn cảnh thử thách khốc liệt.

1. Tóm tắt

Nhân vật chính của tiểu thuyết là Kiên, một anh bộ đội bước ra từ cuộc chiến với chấn thương tâm hồn nặng nề trước những hi sinh, mất mát, đổ vỡ do chiến tranh gây nên và trước khả năng mai một của trí nhớ cộng đồng về một thời kì lịch sử đặc biệt đã qua. Do những thúc bách nội tâm, anh trở thành người viết – nhà văn, sáng tác “dựa trên cảm hứng chủ đạo của sự rối bời” và cuối cùng đã bỏ lại “cái khối lượng ngốt người” những trang bản thảo để đi đâu không rõ, “như gió trời”.

1. Đề tài

Đời sống của con người thời hậu chiến.

1. Sự khác biệt

+ “Câu chuyện” của đoạn trích Nỗi buồn chiến tranh được kể theo 2 ngôi chính: ngôi thứ ba ở phần một và ngôi thứ nhất ở phần hai.

+ Nhân vật trong đoạn trích dường như không có “hành động bên ngoài” mà chỉ có “hành động bên trong” tức là chỉ hiện lên trước người đọc với dòng tâm tư bất tận của mình. 

+ Đoạn trích được đánh giá là “mờ nhạt” hay thiếu yếu tố sự kiện. Trong đoạn trích nổi bật nhất phải nói đến đó chính là dòng tâm tư bất định của nhân vật Kiên cùng những suy tư miên man của người kể xưng “tôi”. Điều này gây không ít bối rối cho người đọc vốn quen đọc truyện, tiểu thuyết truyền thống có hệ thống các sự kiện, biến cố, tình tiết, chi tiết kết nối với nhau chặt chẽ, được phân lớp tường minh.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Người kể chuyện và điểm nhìn trong đoạn trích 

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- GV chia lớp thành các nhóm thảo luận trong vòng 3 phút để trả lời câu hỏi và hoàn thành phiếu học tập sau đây.

+Theo em, ngôi kể và điểm nhìn có sự dịch chuyển như thế nào trong phần hai của đoạn trích?

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

+ Người kể chuyện đã nêu những nhận xét gì về cuốn tiểu thuyết của nhân vật Kiên đang viết dở? Nhận xét đó có liên quan thế nào đến đặc điểm của tiểu thuyết hiện đại?

+ Trong đoạn trích, phần kể việc Kiên bỏ đi và “tôi” đọc lại bản thảo của Kiên góp phần soi tỏ điều gì về bản chất nỗi đau của nhân vật chính, về công việc viết tiểu thuyết? 

- Các nhóm tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

- Các nhóm thảo luận để trả lời.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời đại diện các nhóm lên bảng yêu cầu các nhóm khác nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

II. Khám phá văn bản

1. Người kể chuyện và điểm nhìn trong đoạn trích 

2. Điểm nhìn và sự chuyển dịch ngôi kể

+ Điểm nhìn cũng như ngôi kể chính là một dụng ý của tác giả. Điểm nhìn có sự dịch chuyển rất lớn thể hiện được ý đồ của nhà văn.

1. Người viết và những nhận xét về bản thảo “dang dở” của nhân vật Kiên

• Khi đọc về cuốn tiểu thuyết còn đang viết dở của nhân vật Kiên, người kể chuyện đã dùng rất nhiều từ ngữ mạnh như:

+ “Bản thảo tiểu thuyết của Kiên dầy dần lên và dần đến đoạn kết, song đồng thời cũng như thể mỗi ngày một thêm dang dở. Những chương sau như là điệp khúc của các chương phía trước”.

+ “Có vẻ như chẳng một trình tự nào hết. Trang nào cũng hầu như là trang đầu, trang nào cũng có vẻ là trang cuối.

+ “Đây vẫn là một sáng tác dựa trên cảm hứng chủ đạo của sự rối bời”.

+ “Mạch chuyện không ngừng đứt gãy. Tác phẩm từ đầu đến cuối không hề có nổi một tuyến chung, một bề mặt đại khái nào mà hoàn toàn là những khối hình thù”.

+ “Sự mất bố cục, sự thiếu mạch lạc, thiếu bao quát nhiều khi chứng tỏ sự hụt hẫng của tư duy người viết, chứng tỏ cái vẻ “lực bất tòng tâm” của y”.

……

Những điều này có sự liên hệ đến đặc điểm của tiểu thuyết hiện đại như:

+ Tiểu thuyết hiện đại có đặc điểm kết cấu đa tầng và đa tuyến; nhân vật có khi vắng bóng hoặc không có diện mạo, tính cách hoàn chỉnh; điểm nhìn và ngôi kể có thể thay đổi rất bất ngờ, linh hoạt, ngôn ngữ đa thanh… => Đây cũng là sự lí giải vì sao với những người đọc quen với lối tư duy đơn tuyến thường thụ động và cảm thấy “khó đọc” khi va chạm tiểu thuyết hiện đại.

+ Bên cạnh đó, với những sự cách tân, đột phá tiểu thuyết hiện đại cũng góp phần nhào nặn lại người đọc, buộc người đọc phải thay đổi nhiều thói quen tiếp nhận, ngoài chú ý câu chuyện cũng cần quan tâm đến cách kể, các viết đầy tính “khiêu khích” của tác giả, phải chủ động sáng tạp giữa văn bản này và văn bản khác.

+ Hình thành được cách đọc phù hợp đối với tiểu thuyết hiện. Điều này vô cùng khó khăn đòi hỏi người đọc phải liên tục thích ứng, khám phá đồng sáng tạo với tác giả, khắc phục cách nhìn đông cứng về những điều thường được xem là hình mẫu.

• Suy ngẫm của tác giả sau khi đọc bản thảo “dang dở” của nhân vật Kiên

+ Những suy ngẫm về nhân vật Kiên

• Nỗi đau buồn mà Kiên lâm vào hay tự dìm mình vào co cội nguồn từ sự chiêm nghiệm âu sắc bộ mặt phi nhân tính của chiến tranh: chiến tranh đã gây ra những chết chóc và tổn thương tinh thần không thể chữa lành.

• Nỗi đau buồn của Kiên kéo anh mãi về quá khứ nhưng cũng làm cho anh được phục sinh về mặt tinh thần, giup anh soi tỏ toàn bộ tháng này qua bằng một cái nhìn mới đầy ý thức.

+ Công việc viết tiểu thuyết

• Với Kiên công việc viết tiểu thuyết là một hành động cụ thể để tái hiện trọn vẹn quãng đời đã qua vốn bị cuốn vào vòng xoáy của chiến tranh và để thực hiện sự phục sinh tinh thần.

• Đối với nhà văn viết tiểu thuyết là việc đi tìm một hình thức biểu đạt phù hợp có thể soi tỏ được bản chất của đời sống, cuốn người đọc vào những câu chuyện ngỡ xa lạ nhưng thực ra của chính họ. 

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Nhiệm vụ 2: Khám phá thế giới nội tâm của nhân vật Kiên

1. Khám phá thế giới nội tâm của nhân vật Kiên