Giáo án Ngữ văn 12 Kết nối bài 4: Muối của rừng (Trích – Nguyễn Huy Thiệp)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu tác giả Nguyễn Huy Thiệp

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- GV cho HS phân vai thực hiện chuyên mục “Chân dung cuộc sống”.

Tìm hiểu về cuộc đời cũng như sự nghiệp của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp:

+ Thân thế, sự nghiệp.

+ Sự nghiệp văn chương.

+ Phong cách sáng tác.

- HS thực hiện nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

- HS chia vai đóng cặp để thực hiện phỏng vấn.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời các nhóm HS phát biểu, yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

a. Tiểu sử

- Nguyễn Huy Thiệp: (1950 – 2021)

- Quê quán: Quê gốc ở Thanh Trì, Hà Nội nhưng sinh ra tại Thái Nguyên.

- Ông được đánh giá là nhà văn có đóng góp lớn trong việc đổi mới nọi dung và hình thức nghệ thuật của văn xuôi Việt Nam.

b. Sự nghiệp văn chương

- Tính đến hiện tại ông để lại cho văn học Việt Nam hơn 50 truyện ngắn, 10 kịch bản, 4 tiểu thuyết cùng nhiều tác phẩm phê bình văn học.

- Những tác phẩm nổi tiếng của ông bao gồm có: Tướng về hưu, Chảy đi sông ơi. Không có vua, Con gái thủy thần…

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu văn bản “Muối của rừng”

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- GV chia HS thành 4 nhóm, hướng dẫn HS cách đọc văn bản và trả lời câu hỏi:

+Nhóm 1: Trình bày xuất xứ của văn bản Muối của rừng? 

+ Nhóm 2: Bố cục và nội dung từng phần của văn bản Muối của rừng?

+ Nhóm 3: Nhan đề gợi cho em suy nghĩ gì?

+ Nhóm 4: Tóm tắt đoạn trích Muối của rừng?

- HS thực hiện nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

- HS suy nghĩ cá nhân và tiến hành thảo luận trong vòng 3 phút.

- Nhóm nào hoàn thành sớm sẽ được trình bày và lấy điểm.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời các nhóm HS phát biểu, yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức

2. Văn bản “Muối của rừng”

2.1. Đoạn trích Muối của rừng

+ Muối của rừng trích từ tập Truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp, NXB Văn học, Hà Nội.

+ Thời điểm sáng tác Muối của rừng là vào năm 1986 khi mà mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên cần được nhìn nhận lại.

- Có thể chia thành 6 phần như sau:

+ Phần 1: Từ đầu cho đến “nặng nề”: Ông Diểu gặp đàn khỉ và bắn trúng con khỉ đực.

+ Phần 2: Tiếp theo đến “buông mồi”: Ông Diểu chứng kiến khi cái quay lại dìu khỉ đực chạy đi.

+ Phần 3: Tiếp theo cho đến “từng đường nét”: Ông Diểu bị khỉ con cướp sung và chứng kiến những sự lạ.

+ Phần 4: Từ “có tiếng kêu” cho đến “an toàn”: Ông Diểu leo lên mỏm núi và cứu chữa con khỉ đực.

+ Phần 5: “Ông Diểu lần mò” đến “con khỉ đực nằm”: Ông Diểu ôm khỉ đực xuống núi rồi lại phóng sinh cho nó.

+ Phần 6: còn lại: Ông Diểu ra về và gặp hoa tử huyền.

1. Nhan đề

Nhan đề: Muối của rừng.

+ Nhan đề gợi ra câu chuyện về thiên nhiên cũng giống như Mảnh trăng cuối rừng (Nguyễn Minh Châu), hay Đất rừng phương Nam (Đoàn Giỏi)…

+ Nhan đề gợi ra những chuyện lạ vì bình thường ta vẫn nghe muối thì gắn với biển. Trong câu chuyện cũng có những chi tiết vô cùng lạ lùng liên quan đến hành trình trải nghiệm của nhân vật chính – ông Diểu.

+ Nhan đề có sự kết nối chặt chẽ với phần kết của câu chuyện: Ông Diểu phóng sinh cho con khỉ ra về gặp hoa tử huyền – “người ta vẫn gọi loài hoa này là muối của rừng”.

• Đây được xem là sự lặp lại có chủ đích của tác giả về kết cấu mang tính thông điệp: Con người sẽ được yên bình, ấm no khi biết sống hòa với thiên nhiên.

  1. Tóm tắt

Câu chuyện kể về ông Diểu, sau Tết Nguyên đán đã mang theo khẩu súng của cậu con trai tặng vào rừng săn bắn và hạ gục được con khỉ bố trong một gia đình khỉ có ba thành viên. Khỉ mẹ đã dìu khỉ bố chạy trốn về phía núi khi nó bị thương nặng, còn khỉ con thì xuất hiện túm lấy khủng súng bỏ chạy cùng với bố mẹ và bị rơi xuống cực. Ông Diểu đã quyết định leo lên mỏm đá cao và bắt được khỉ bố bị thương, ông tiến hành băng bó vết thương rồi bố nó xuống chân núi. Nhưng ông không ngờ rằng trong lúc đó con khỉ cái vẫn theo chân ông không rời phút nào. Cảm động trước tình cảm của hai con khỉ vợ và khỉ chồng dành cho nhau ông đã quyết định phóng sinh con khỉ đực. Ông trần truồng trở về và gặp hoa tử huyền, loài hoa hiếm chỉ năm mươi năm mới nở một lần đây chứng tỏ là một điều lành. Và loài hoa này thường được gọi là Muối của rừng.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1:Ngôi kể và điểm nhìn trong Muối của rừng 

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- GV chia lớp thành các nhóm thảo luận trong vòng 3 phút để trả lời câu hỏi sau đây.

+ Truyện được kể từ điểm nhìn nào? 

+ Phân tích mối quan hệ giữa điểm nhìn của người kể chuyện và điểm nhìn của nhân vật?

- Các nhóm tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

- Các nhóm thảo luận để trả lời.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời đại diện các nhóm lên bảng yêu cầu các nhóm khác nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

II. Khám phá văn bản

1. Ngôi kể và điểm nhìn trong Muối của rừng 

2. Ngôi kể và điểm nhìn

• Ngôi kể: Truyện được kể theo ngôi thứ ba.

• Điểm nhìn: Điểm nhìn có sự dịch chuyển khi thì của ông Diểu (“hành động ấy thật là đê tiện”) khi thì là của con khỉ cái (“Nó sẽ cuồng nhiệt hi sinh bởi lòng cao thượng của nó sẽ được thiên nhiên tính điểm. Ông đã lộ mặt là tên ám sát!”); và khi thì ở điểm nhìn của người kể chuyện (“Loài hoa tử huyền cứ ba chục năm nở một lần. Người nào gặp hoa tử huyền sẽ gặp may mắn….)

• Sự dịch chuyển điểm nhìn khiến vấn đề được sáng tỏ nhiều góc, nhiều chiều, kết hợp thể hiện cái nhìn sắc lạnh về hiện thực, tạo tính đối thoại, thể hiện được sự phồn tạo bí ẩn của đời sống.

1. Mối quan hệ giữa điểm nhìn người kể chuyện và điểm nhìn của nhân vật

• Có thể thấy điểm nhìn có sự song hành và luân chuyển cho nhau trong suốt đoạn trích. 

• Vai trò:

+ Giúp cho câu chuyện trở nên khách quan hơn.

+ Đi sâu khai thác thế giới nội tâm cùng suy nghĩ, nhận thức của nhân vật về thế giới tự nhiên từ đó có thể dễ dàng trogn việc hiểu và lí giải hành động cua nhân vật. Đồng thời nhận ra quá trình thay đổi nhận thức của Ông Diểu về thế giới tự nhi

Nhiệm vụ 2: Phân tích trải nghiệm, tâm trạng và nhận thức của ông Diểu khi đi săn 

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- GV hướng dẫn HS tìm hiểu về văn bản thông qua 3 trạm dừng chân:

+ Trạm 1: Ông Diểu đã có những ý nghĩ gì khi chứng kiến đời sống của đàn khỉ trong khu rừng mùa xuân? Bạn có đồng tình với những ý nghĩ đó hay không? Vì sao?

+ Trạm 2: Từ lúc đến Hõm Chết, những sự việc kì lạ đã làm cho ông Diểu thay đổi cảm xúc và suy nghĩ như thế nào?

+ Trạm 3: Em có nhận xét gì về diện mạo cũng như tình thế của ông Diểu ở đầu truyện và cuối truyện?

- Các nhóm tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

- Các nhóm thảo luận để trả lời.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- Hành trình theo các trạm dừng chân.

- GV theo dõi và điều hành hỗ trợ HS khi cần.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

1. Phân tích trải nghiệm, tâm trạng và nhận thức của ông Diểu khi đi săn 

2. Khi chứng kiến đờu sống của đàn khỉ

+ Ông Diểu đã có những ý nghĩ và nhận xét về con khỉ đầu đàn (“gớm lắm đấy”, “tự tin đến thô bạo”, con khỉ đực “cái thằng bố ô trọc ấy”, “đồ phong tình phóng đãng”, “tên bạo chúa khốn nạn”… về con khỉ cái (“giống cái bao giờ cũng dễ phân tâm”, “với giống cái thì thân thể mình là quan trọng nhất”).

• Thể hiện tính chủ quan, cực đoan cũng như định kiến.

1. Khi đến Hõm Chết

+ Ông chứng kiến những sự việc kì lạ:

• Cảnh tượng ở Hõm Chết (“sương mù dâng lên cuồn cuộn, trông vừa kinh dị, vừa đầy tử khí”)

• Khỉ con màu trắng (“cô hồn của những bà cô ông mãnh thường biến thành hình khỉ trắng”).

• Chỗ con khỉ đực bị thương (“nằm trên “ngọn đá phẳng lì và khá chông chênh”, “cảm tưởng như bất cứ lúc nào tảng đá cũng có thể lăn nhào”).

• Tiếng kêu của khỉ đực (“tựa như Thần Chết bực mình”, “lắp bắp nghe như tiếng của trẻ con”.)

• Núi lở bất ngờ (“đoạn đường mà ông leo lên lúc nãy loáng cái chỉ còn một vết chém thẳng phẳng lì”)

• Chỗ ông Diểu để quần áo (“đùn lên một đống mối to gần bằng cây rạ”)

• Khỉ cái đeo bám “lẽo đẽo đằng sau”, “lẵng nhẵng bám theo”….

+ Cảm xúc và suy nghĩ của ông Diểu: “kinh hoàng”, “hay là ma?”, “bàng hoàng”, “không ngờ”, “rùng mình”, “kinh hãi”; “giật thót”, “thấy buồn tê tái”… Diễn biến tâm trạng của ông Diểu phức tạp từ kinh ngạc – sợ hãi – buồn bã khi nhận thấy thiên nhiên bị hủy hoại, khi bị thiên nhiên cảnh báo và trừng phạt, khi nhận thấy bản tính và phẩm tính của loài vật.

• Những sự việc kì lạ trên hành trình đi săn khỉ đã làm cho ông Diểu thay đổi nhận thức và liên tục hành động “lạ lùng”.

1. Tình thế và diện mạo của ông Diểu ở đầu và cuối truyện

• Diện mạo cũng như tình thế của ông Diểu đã có sự thay đổi từ đầu cho đến cuối truyện cụ thể:

+ Lúc đầu: Ông Diểu đi săn – trang phục đầy đủ, mang theo súng săn, lương thực với một tinh thần chủ động, tự tin và tâm thế kẻ cả, định kiến => Có thể thấy đây là hình ảnh của một con người cao ngạo làm chủ tự nhiên, khai thác, hủy hoại tự nhiên để phục vụ cuộc sống của mình.

+ Cuối truyện: Sau khi bắn khỉ đực và cứu chữ rồi phóng sinh nó trải qua nhiều cung bậc cũng như cảm xúc và nhận thức ông Diểu “trần truồng” ra về. Thiên nhiên đã tước đoạt của ông quần áo, thức ăn cũng như vũ khí nhưng lại trả lại cho ông trạng thái tự nhiên hòa hợp với đất trời. => Con người trở về đúng bản ngã của mình nhỏ bé, khiêm nhường trước thiên nhiên.