Giáo án Ngữ văn 12 Kết nối bài 2: Đàn ghi ta của Lor-ca (Thanh Thảo)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu tác giả Thanh Thảo.

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- GV chia lớp thành nhóm (2 bàn kết hợp thành 1 nhóm) để trả lời câu hỏi:

+ Nhóm 1: Tiểu sử

+ Nhóm 2: Sự nghiệp

+ Nhóm 3: Tác phẩm tiêu biểu

- HS thực hiện nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

- HS đọc thông tin trong SGK chuẩn bị kiến thức.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời các nhóm HS phát biểu, yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

1. Tìm hiểu tác giả Thanh Thảo và văn bản Đàn ghi ta của Lor-ca.

2. Tác giả.

a. Tiểu sử

- Tên: Thanh Thảo tên khai sinh là Hồ Thành Công.

 - Sinh: 1946.

- Quê quán:  Tỉnh Quảng Ngãi.

- Ông tốt nghiệp Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội sau đó vào chiến trường miền Nam tham gia chiến đấu.

b. Sự nghiệp

- Sau năm 1975, ông viết báo, tiểu luận phê bình và nhiều thể loại khác song đóng góp quan trọng nhất của ông là ở lĩnh vực thơ.

- Thơ Thanh Thảo giàu suy tư, trăn trở về những vấn đề của xã hội và thời đại, thể hiện sự nỗ lực cách tân thơ ca, tìm kiếm những cách biểu đạt mới qua hình thức câu thơ tự do với nhịp điệu và những liên tưởng phóng khoáng, có sức khơi gợi mạnh mẽ.

c. Tác phẩm chính

- Các tác phẩm chính của Thanh Thảo gồm có: Những người đi tới biển (1977), Dấu chân qua trăng cỏ (1978), Những ngọn sóng mặt trời (1981), Khối vuông ru-bích (1985), Từ một đến một trăm (1988)…

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu tác phẩm Đàn ghi ta của Lor-ca

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- GV chia lớp thành nhóm nhỏ 3-4 HS để thảo luận trả lời các câu hỏi sau:

+ Nhóm 1: Trình bày hoàn cảnh sáng tác và xuất xứ của tác phẩm Đàn ghi ta của Lor-ca?

+ Nhóm 2: Xác định bố cục mạch cảm xúc của bài thơ?

- HS thực hiện nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

- HS đọc thông tin trong SGK chuẩn bị kiến thức.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời các nhóm HS phát biểu, yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

- GV bổ sung các thông tin liên quan đến Lor-ca:

+ Lor-ca tên đầy đủ là Phê-đê-ri-cô Gác-xi-a Lor-ca (1898 – 1936). Là một nghệ sĩ nổi tiếng của Tây Ban Nha. Từ nhỏ ông được coi là thần đồng nghệ thuật với nhiều năng khiếu thiên bẩm trên các lĩnh vực: thơ cơ, hội họa, âm nhạc, sân khẩu… Lor-ca có ý thức cách tân nghệ thuật thơ ca một cách mạnh mẽ và đã tham gia tích cực vào cuộc đấu tranh chống lại thế lực độc tài phát xít Phrăng-cô.

+ Ngày 16/7/2936 trên đường trở về quê hương, ông bị bọn dân vệ của Phrăng-cô giết và phi tang xác. Cái chế của ông khơi lên một làn sóng phẫn nộ mạnh mẽ trên thế giới đối với bè lũ Phrăng-cô, tên tuổi của Lor-ca trở thành biểu tượng của tinh thần chiến đấu chống lại chủ nghĩa phát xít.

+ Thơ của Lor-ca là biểu tượng của tự do và cái đẹp, của dân chủ và nhân quyền, giàu tính tượng trưng, siêu thực. Nhân cách nghệ sĩ của ông được nhiều người biết đến qua câu thơ nổi tiếng: “Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn”.

1. Tác phẩm

2. Xuất xứ

• Đàn ghi ta của Lor-ca được rút từ tập Khối vuông ru-bích.

• Tập thơ thể hiện rõ qua phong cách thơ Thanh Thảo: giàu tính chất tượng trưng và siêu thực. Thể hiện cái tôi nội cảm, hướng tới vẻ đẹp tinh thần của con người, đặc biệt quan tâm đến những nhà thơ, nhà văn lớn có nhân cách và số phận đặc biệt như Cao Bá Quát, Nguyễn Đình Chiểu, Xéc-gây Ê-xê-nhin, Gác-xi-a Lor-ca….

1. Bố cục và mạch cảm xúc

• Bố cục

+ Dòng 1 – 6: Hình ảnh Lor-ca, người nghệ sĩ tự do và đơn độc.

+ Dòng 7-18: Lor-ca với cái chết oan khuất và nỗi xót xa về sự dang dở của khát vọng cách tân nghệ thuật.

+ Dòng 19-22: Niềm xót thương Lor-ca qua hình ảnh tiếng đàn.

+ Dòng 23-31: Hình ảnh Lor-ca cái chết và sự bất tử.

• Mạch cảm xúc

+ Bài thơ mang cấu trúc của một ca khúc bằng thơ với mạch đi: 

• Hình ảnh Lor-ca người nghệ sĩ tự do và đơn độc.

• Hình ảnh Lor-ca nơi pháp trường.

• Hình ảnh tiếng đàn – biểu tượng cho niềm đau và sức sống bất diệt.

• Hình ảnh Lor-ca cái chết và sự bất tử.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Phân tích hình tượng Lor-ca

Bứơc 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

GV cho HS chia thành các nhóm nhỏ để thực hiện tìm hiểu phân tích hình tượng Lor-ca thông qua các trạm dừng chân sau đây:

+  Trạm 1: Hình tượng Lor-ca được thể hiện như thế nào trong hai đoạn thơ đầu? Những chi tiết nào trong hai đoạn thơ cho thấy mối quan hệ giữa người nghệ sĩ với đất nước Tây Ban Nha?

+ Trạm 2: Phân tích hình ảnh đan xen giữa thực và ảo thể hiện cái chết và sự bất tử của Lor-ca trong hai câu thơ cuối. Dòng thơ kết có thể đem lại ấn tượng và cảm xúc gì cho người đọc?

+ Trạm 3: Đoạn hai đoạn 3-4 và thực hiện yêu cầu:

• Chỉ ra và phân tích hiệu quả của biện pháp tu từ được tác giả sử dụng khi miêu tả tiếng đàn?

• Nêu ý nghĩa cả những hình ảnh mang tính biểu tượng trong hai đoạn thơ?

• HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

• HS làm việc theo cặp đôi hoặc đọc lại văn bản theo yêu cầu suy nghĩ để hoàn thành nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

• GV mời 2-3 HS trình bày trước lớp yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

• GV nhận xét đánh giá chốt kiến thức.

II. Phân tích hình tượng Lor-ca

1. 1. Hình ảnh Lorca, người nghệ sĩ tự do và đơn độc

Được gợi tả bằng những hình ảnh như:

+ “Áo choàng đỏ”: Gợi bản sắc văn hóa Tây Ban Nha và hình ảnh Lor-ca như một đấu sĩ với khát vọng dân chủ truớc nền chính trị Tây Ban Nha độc tài bấy giờ.

+ Âm thanh tiếng đàn: Đàn ghi ta là nhạc cụ của người Tây Ban Nha, thể hiện tài năng nghệ thuật của Lor-ca với khát vọng cách tân nghệ thuật. Tiếng đàn bọt nước: đẹp, mong manh mà sinh sôi bât tận như “bọt nước”. Sắc thắm dịu dàng của loài hoa li la (tử đnh hương) đang nở ra bát ngát trên từng giai điệu >< bối cảnh chính trị Tây Ban Nha.

+ Hình ảnh người nghệ sĩ “đi lang thang”, “vầng trăng chếnh choáng”, “yên ngựa mỏi mòn”, hát nghêu ngao, li la…. Phong cách nghệ sĩ dân gian tự do, sự cô đơn của Lor-ca trước thời cuộc chính trị trước nghệ thuật Tây Ban Nha già cỗi.

2.Lorca với cái chết oan khuất và nỗi xót xa về sự dang dở của khát vọng cách tân nghệ thuật

• Hình ảnh:

+  Áo choàng bê bết đỏ: Gợi ra cho người đọc cảnh tưởng vô cùng khủng khiếp về cái chết của Lor-ca.

+ Tiếng đàn ghi ta nâu: Trầm tĩnh, nghĩ suy (màu ấm nóng); tiếng đàn ghi ta lá xanh: thiết tha, hi vọng; tiếng ghi ta tròn giọt nước vỡ tan: bàng hoàng, tức tươi; tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy: sự đau đớn, nghẹn ngào….

• Biện pháp nghệ thuật

+ Đối lập: Hát nghêu ngao >< áo choàng bê bết đỏ là sự đối lập giữa khát vọng và hiện thực phũ phàng (giữa tiếng hát yêu đời vô tư, giữa tình yêu cái đẹp và hành động tàn ác, dã man).

+ Nhân hóa: Tiếng đàn ghi ta…. Máu chảy.

+ Hoán dụ: Áo choàng, tiếng ghi ta.

+ Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác: tiếng đàn mang tâm tư, thành thân phận, linh hồn, sinh thể của người tạo ra nó.

• Gieo vần “ây”: khiến thơ như nhạc, nhạc như người. Tất cả như đang rưỡn mình lên, kiên cường không khuất phục.

• Ấn tượng cái chết đầy bi phẫn của người nghệ sĩ.

1. Niềm thương xót cùng những suy tư về cuộc từ giã của Lor-ca

+ Lời đề từ: “khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn” thể hiện niềm đam mê nghệ thuật và lời nhắn gửi hãy biết quên nghệ thuật của Lor-ca để tìm hướng đi mới.

+ “Không ai chôn cất tiếng đàn/tiếng đàn như cỏ mọc hoang”:  Nghệ thuật của Lor-ca có sức sống và lưu truyền mãi như “cỏ mọc hoang”: Phải chăng không ai dám vượt qua cái cũ, thần tượng để làm nên nghệ thuật mới?

+ Giọt nước mắt vầng trăng/long lanh trong đáy giếng: Vầng trăng nơi đay giếng là sự bất tử của cái đẹp.

+ Đường chỉ tay: Ẩn dụ về định mệnh nghiệt ngã.

+ Dòng sông, ghi ta màu bạc: gợi cõi chết, siêu thoát.

+ Các hành động: ném lá bùa, ném trái tim: có ý nghĩa tượng trưng cho một sự giã từ, một sự lựa chọn.

• Tiếng lòng tri âm sâu sắc đối với người nghệ sĩ, thiên tài Lor-ca.

Nhiệm vụ 2: Ngôn ngữ và chất nhạc trong bài thơ

III.Ngôn ngữ và chất nhạc