Giáo án Ngữ văn 6 cánh diều Bài 7: Đêm nay Bác không ngủ

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: chuyển giao nhiệm vụ

GV lựa chọn một trong hai cách Khởi động:

Cách 1:

- GV nêu câu hỏi: Em đã đọc hoặc đã nghe những mẩu chuyện nào về tình cảm sâu nặng của Bác dành cho đồng bào? Hãy chia sẻ (kể lại) với các bạn trong lớp một câu chuyện khiến em xúc động nhất. 

Cách 2:

- GV tổ chức cho cả lớp cùng nghe bài hát Bác Hồ một tình yêu bao la của nhạc sĩ Thuận Yến. Sau khi nghe bài hát, GV đặt câu hỏi: 

+ Ngoài bài hát trên, em còn biết những bài hát, bài thơ nào viết về Bác Hồ? Hãy chia sẻ với cả lớp những bài hát và bài thơ mà em biết. 

+ Theo em, các bài hát, bài thơ viết về Bác có điểm chung nào?

HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS trao đổi thảo luận, thực hiện nhiệm vụ

+ HS nghe và trả lời

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

+ HS trình bày sản phẩm thảo luận. Các nhóm thuyết minh sản phẩm của nhóm mình.

+ GV gọi hs nhận xét, bổ sung câu trả lời của bạn.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

+ GV đánh giá phần chia sẻ của HS và dẫn dắt vào bài: Bài thơ Đêm nay Bác không ngủ của Minh Huệ là một bài thơ hay; lay động được tâm hồn, tình cảm của rất nhiều người bằng việc kể lại câu chuyện có thật giữa Bác và anh đội viên trong một đêm trên đường đi chiến dịch. Cũng vì thế, bài thơ rất giàu các yếu tố sự và miêu tả. Bài học hôm nay chúng ta cùng tìm hiểu về văn bản Đêm nay Bác không ngủ.

- HS nêu suy nghĩ về người anh hùng.

- HS kể tên người anh hùng theo hiểu biết của các em.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

NV1: Tìm hiểu văn bản

Bước 1: chuyển giao nhiệm vụ

- GV tổ chức cho HS tìm hiểu tác giả, hoàn cảnh ra đời của tác phẩm và đọc văn bản. GV đưa ra nhiệm vụ: 

+ Nêu những thông tin quan trọng về nhà thơ mà em biết qua việc tìm hiểu từ các nguồn tài liệu.

+ Trong phần hoàn cảnh sáng tác bài thơ mà SGK cung cấp, theo em, có thể rút ra những thông tin quan trọng nào?

- GV hướng dẫn HS thực hiện nhiệm vụ, gọi HS trả lời và các HS khác bổ sung ý kiến cho bạn.

- HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS trao đổi thảo luận, thực hiện nhiệm vụ

+ HS thảo luận và trả lời từng câu hỏi

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

+ HS trình bày sản phẩm thảo luận

+ GV gọi hs nhận xét, bổ sung câu trả lời của bạn.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

+ GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức => Ghi lên bảng

GV giới thiệu thêm về nhà thơ:

Tên khai sinh: Nguyễn Đức Thái, sinh ngày 3 tháng 10 năm 1927. Quê gốc: Bến Thủy, thành phố Vinh. Nơi ở hiện nay: Phường Quang Trung, thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An. Đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam. Tốt nghiệp đại học Văn. Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam (1957) 

- Sau hơn hai tháng điều trị tại khoa hồi sức cấp cứu Bệnh viện Đa khoa tỉnh Nghệ An, nhà thơ Minh Huệ qua đời hồi 6h00 ngày 11-10-2003, thọ 77 tuổi.

- Sự nghiệp sáng tác của ông ghi dấu ấn qua bảy tập thơ (có hai tập thơ viết về Bác Hồ là Cừi Sen và Đêm nay Bác không ngủ), bốn tập truyện ký và ký, hai tập truyện và nhiều bài thơ, tiểu luận về đời sống văn học nghệ thuật và văn hóa VN. Bài thơ nổi tiếng Đêm nay Bác không ngủ được nhà thơ Minh Huệ viết năm 1951 lúc 24 tuổi.

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả 

- Minh Huệ (Nguyễn Đức Thái- 1927)

- Quê quán: Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống TD Pháp.

2. Tác phẩm

- Sáng tác: 1951.

- Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ được gợi cảm hứng từ việc tác giả được nghe kể về một câu chuyện của thật của Bác khi đi chiến dịch Biên giới 1950.

- Là một trong những bài thơ nổi tiếng viết về chủ tịch Hồ Chí Minh.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: chuyển giao nhiệm vụ

NV1: Đọc và tìm hiểu chú thích

- GV giải thích các từ ngữ, hình ảnh khó: trầm ngâm, mưa lâm thâm, thổn thức, mơ màng.

- GV gọi HS đọc bài thơ. diễn cảm theo hình thức phân vai. GV hướng dẫn HS phân biệt giữa lời người kể chuyện, anh đội viên và Bác.

- GV đặt câu hỏi: Bài thơ có những nhân vật nào? Bài thơ kể theo trật tự nào?

NV2: Tìm hiểu bố cục, phương thức biểu đạt bài thơ

- GV yêu cầu HS quan sát và trả lời:

+ Bài thơ được sáng tác theo thể thơ nào?

+ Phương thức biểu đạt được sử dng trong bài?

+ Bài thơ có thể phân thành bố cục mấy phần?

- HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS trao đổi thảo luận, thực hiện nhiệm vụ

+ HS thảo luận và trả lời từng câu hỏi

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

+ HS trình bày sản phẩm thảo luận

+ GV gọi hs nhận xét, bổ sung câu trả lời của bạn.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

+ GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức => Ghi lên bảng.

NV3: Tìm hiểu tâm tư anh đội viên

Bước 1: chuyển giao nhiệm vụ

- GV yêu cầu HS thảo luận thep cặp đôi,  theo dõi bài thơ và trả lời câu hỏi:

+ Tìm các chi tiết liên qua đến hoàn cảnh xuất hiện (thời gian, không gian) của anh đội viên? Nhận xét về hoàn cảnh xuất hiện đó.

+ Trong lần đầu tiên thức dậy, anh đội viên đã thể hiện thái độ,hành động, tâm trạng như thế nào với Bác Hồ? Qua đó thể hiện tình cảm của anh dành cho Bác Hồ như thế nào?

+ Trong lần thứ ba thức dậy, tâm trạng của anh đội viên đã có sự thay đổi thế nào? 

+ Trong 6 khổ thơ đầu, tác giả đã sử dụng các yếu tố nghệ thuật nào?

- HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS trao đổi thảo luận, thực hiện nhiệm vụ

+ HS thảo luận và trả lời từng câu hỏi

Dự kiến sản phẩm:

- Hoàn cảnh xuất hiện:

+ Thời gian: Thấy trời khuya lắm rồi

+ Không gian: Mái lều tranh xơ xác

à gợi ra sự lạnh lẽo, khó khăn.

- Lần thức dậy đầu tiên: 

+ anh ngạc nhiên, băn khoăn (Mà sao Bác vẫn ngồi/ Đêm nay Bác không ngủ)

  + Hành động: nhìn Bác và quan sát, dõi theo cử chỉ của Bác (Rồi Bác đi dém chăn; Sợ cháu mình giật thột; Bác nhón chân nhẹ nhàng…)

+ Tâm trạng: mơ màng, như nằm trong giấc mộng.

- Lần thứ ba thức dậy:

+ Anh hốt hoảng, giật mình, nằng nặc mời Bác ngủ.

+ Đồng cảm, thấu hiểu "Anh đội viên nhìn Bác/ Bác nhìn ngọn lửa hồng".

+ Niềm vui sướng khi hiểu được tấm lòng, sự vĩ đại của Bác "Lòng vui sướng mênh mông".

- Nghệ thuật:

+ Từ láy: trầm ngâm, lâm thâm, xơ xác….

+ Điệp từ "càng": diễn tả tình thương tăng cấp của anh đội viên với Bác.

+ Ẩn dụ: "Người cha": Bác như người cha của mình, của dân tộc.

+ So sánh: "Như nằm trong giấc mộng"; "Bóng Bác cao lồng lộng/ Ấm hơn ngọn lửa hồng": thể hiện tình cảm thân thiết, ngưỡng mộ của anh đội viên với Bác.

+ Đảo trật tự ngôn từ (Mời Bác ngủ Bác ơi/ Bác ơi! Mời Bác gủ): Diễn tả tăng dần mức độ bồn chồn, lo lắng, tình cảm chân thành của anh đội viên với Bác

 Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

+ HS trình bày sản phẩm thảo luận

+ GV gọi hs nhận xét, bổ sung câu trả lời của bạn.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

+ GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức => Ghi lên bảng

GV chuẩn kiến thức: Anh đội viên là người chứng kiến, Hình tượng Bác Hồ  hiện ra tự nhiên, vừa có tính khách quan vừa đặt trong mối quan hệ gần gũi với chiến sĩ, làm cho câu chuyện rất thực và cảm động…

Từ sự băn khoăn, lo lắng, bồn chồn đến khi biết được lí do vì sao Bác thức, anh đội viên cảm thấy hạnh phúc và vui sướng vì anh cảm thấy niềm hanh phúc vô bờ bến khi được thức cùng vị cha già của dân tộc. Bác không ngủ được vì Bác lo cho dân, nước. Anh không thể ngủ tiếp khi người anh yêu kính đang thức cả đêm.

II. Đọc – hiểu văn bản

1. Đọc, chú thích

- Các nhân vật: anh đội viên và Bác Hồ

- Kể theo trật tự thời gian.

2. Thể thơ: thơ năm chữ

3. Phương thức biểu đạt: Biểu cảm kết hợp với tự sự và miêu tả.

4. Bố cục

+ Phần 1: 9 khổ thơ đầu: Lần thức dậy thứ nhất của anh đội viên.

+ Phần 2: Còn lại: Lần thức dậy thứ ba của anh đội viên.

II. Tìm hiểu chi tiết

1. Nhân vật anh đội viên

* Hoàn cảnh:

- Thời gian: trời đã về khuya.

- Không gian: mái lều tranh "xơ xác", trời mưa "lâm thâm".

à Lạnh giá, thiếu thốn, khó khăn.

* Lần thức dậy đầu tiên:

- Thái độ: ngạc nhiên, băn khoăn đến khắc khoải, lo lắng cho sức khỏe của Bác.

-  Hành động: nhìn và dõi theo những cử chỉ, hành động của Bác 

- Tâm trạng: 

+ Mơ màng như nằm trong giấc mộng đẹp đẽ, ấm áp.

+ Thổn thức, thì thầm xúc động .

* Lần thứ ba thức dậy:

+ Hốt hoảng, giật mình, nằng nặc mời Bác ngủ.

+ Đồng cảm, thấu hiểu "Anh đội viên nhìn Bác/ Bác nhìn ngọn lửa hồng".

+ Niềm vui sướng khi hiểu được tấm lòng, sự vĩ đại của và hạnh phúckhi được thức cùng Bác.

* Nghệ thuật: tác giả đã sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật đặc sắc.

- Các từ láy giàu giá trị biểu cảm

- Điệp từ : “càng”, “mời Bác ngủ”

- Nghệ thuật ẩn dụ, so sánh.

=> Nhận xét:

- Anh đội viên thể hiện tình cảm thân thiết, ngưỡng mộ với Bác Hồ.

➩ Tình cảm yêu kính của anh đội viên, cũng như của tác giả và toàn dân tộc Việt Nam với Bác.