Giáo án Ngữ văn 9 Kết nối bài 7: Tiếng Việt (Lưu Quang Vũ)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS:

+ Đọc phần Giới thiệu bài học, khái quát chủ đề Hồn thơ muôn điệu.

+ Nêu tên và thể loại các VB đọc chính được học trong bài 7.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS nghe câu hỏi, đọc phần Giới thiệu bài học và tìm tên các VB trong bài 7.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận hoạt động và thảo luận

- GV mời 1 HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp nghe và nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới.

 I. Giới thiệu bài học

- Chủ đề Hồn thơ muôn điệu: sự phong phú, đa dạng của những tình cảm, cảm xúc được biểu đạt trong thơ ca.

- Tên và thể loại của các VB đọc chính:

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS thảo luận nhóm đôi Think – Pair – Share đọc các thông tin trong phần Tri thức ngữ văn và thực hiện những yêu cầu sau: 

+ Em hãy trình bày một số đặc điểm hình thức của thơ sáu chữ, bảy chữ, tám chữ. Hoàn thành vào bảng dưới đây:

+ Kết cấu là gì? Nêu vai trò của kết cấu.

+ Nêu một số căn cứ để xác định chủ đề của một tác phẩm văn học.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc các thông tin trong phần Tri thức ngữ văn, hoàn thành nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời 1 – 2 HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp nghe và nhận xét. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ, chốt kiến thức.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.

II. Tri thức ngữ văn

1. Một số đặc điểm hình thức của thơ sáu chữ, bảy chữ, tám chữ

- Bảng phía dưới phần Phụ lục.

2. Kết cấu

- Kết cấu là toàn bộ cách tổ chức, sắp xếp, liên kết các yếu tố tạo nên tác phẩm nghệ thuật. Trong thơ, đó là cách tổ chức, sắp xếp, liên kết mạch cảm xúc, thế giới hình tượng và các phương tiện ngôn ngữ được dùng để biểu đạt.

- Kết cấu là một yếu tố góp phần thể hiện nội dung tư tưởng của bài thơ. Sự độc đáo về kết cấu cho thấy tài năng sáng tạo của tác giả.

3. Một số căn cứ để xác định chủ đề của một tác phẩm văn học

-  Nhan đề tác phẩm: Có nhiều cách đặt nhan đề, trong đó có những cách thường gặp như lấy tên nhân vật chính, tên đề tài hoặc dựa vào một chi tiết, hình ảnh đặc sắc nào đó trong tác phẩm. Nhan đề có thể hé lộ cho người đọc phần nào chủ đề của tác phẩm.

- Đề tài, cảm hứng chủ đạo.

- Các yếu tố đặc trưng thể loại cũng có thể là căn cứ để xác định chủ đề của tác phẩm:

+ Với thơ: mạch cảm xúc, hình ảnh,...

+ Với truyện, kịch: nhân vật, sự kiện, xung đột,..., đôi khi là lời phát biểu trực tiếp của nhân vật hay lời người kể chuyện.

PHỤ LỤC

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Nhiệm vụ: Hướng dẫn HS tìm hiểu chung về văn bản

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

 - GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, thực hiện nhiệm vụ:

+ GV đọc mẫu một đoạn ngắn, HS lắng nghe.

+ GV hướng dẫn cách đọc và cho HS đọc trực tiếp văn bản, lưu ý cách ngắt nhịp, tốc độ, âm lượng đọc phù hợp.

+ GV hướng dẫn HS theo dõi chiến lược đọc được nêu ở các thẻ chiến lược đọc.

+ Trình bày những hiểu biết chung về tác giả Lưu Quang Vũ và bài thơ Tiếng Việt.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS vận dụng kiến thức đã học để thực hiện nhiệm vụ.

- GV quan sát, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động 

- GV mời đại diện 2 – 3 HS trình bày sản phẩm.

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, đặt câu hỏi (nếu có). 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới.

III. Tìm hiểu chung về văn bản

1. Đọc

- Khi đọc, HS cần theo dõi số tiếng trong mỗi dòng, vẫn và nhịp thơ; hình dung những hình ảnh, âm thanh cuộc sống mà tiếng nói của con người đã hoà quyện trong đó; hình dung những hình ảnh làm nổi bật vẻ đẹp của tiếng Việt; hình dung sức mạnh trường tồn và lan toả của tiếng Việt; chú ý cách nhà thơ thể hiện tình cảm đối với tiếng Việt.­

- Thẻ chiến lược đọc: 

2. Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm

a. Tác giả

- Lưu Quang Vũ (1948 - 1988) quê ở Đà Nẵng, là nhà thơ, nhà viết kịch, nhà văn tài năng. 

- Thơ Lưu Quang Vũ bay bổng, tài hoa, giàu cảm xúc, nhiều trăn trở, khát khao. 

- Lưu Quang Vũ có đóng góp đặc biệt cho ngành sân khấu với những vở kịch đặt ra nhiều vấn đề thời sự nóng hổi, bức thiết của đời sống. 

- Một số tác phẩm tiêu biểu: Hương cây – Bếp lửa (in chung, 1968), Mây trắng của đời tôi (1989); Hồn Trương Ba, da hàng thịt (1981), Tin ở hoa hồng (1986),... (kịch); Mùa hè đang đến (1983), Người kép đóng hổ (1984),... (truyện).

b. Tác phẩm

- Bài thơ Tiếng Việt được in trong tập thơ Mây trắng của đời tôi (1989).

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu đặc điểm của thể thơ tám chữ, chủ đề và mạch cảm xúc trong bài thơ Tiếng Việt

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS thảo luận nhóm đôi Think – Pair – Share:

+ Hoàn thành bảng dưới đây để xác định những đặc điểm của thể thơ tám chữ trong bài thơ “Tiếng Việt”.

+ Bài thơ “Tiếng Việt” là lời của ai, bộc lộ cảm xúc về đối tượng nào? Điều đó có ý nghĩa gì?

+ Xác định chủ đề và nêu căn cứ xác định chủ đề của bài “Tiếng Việt”. 

+ Xác định mạch cảm xúc và nhận xét về kết cấu bài thơ.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi. 

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận 

- GV mời đại diện 1 – 2 HS mỗi nhóm trình bày kết quả.

- Các nhóm khác lắng nghe, đặt câu hỏi (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

IV. Khám phá văn bản

1. Đặc điểm của thể thơ tám chữ, chủ đề và mạch cảm xúc trong bài thơ Tiếng Việt

a. Đặc điểm của thể thơ tám chữ trong bài thơ Tiếng Việt

- Bảng đính kèm phía dưới.

- Bài thơ Tiếng Việt là lời của một người yêu thiết tha tiếng nói dân tộc, qua đó cũng thể hiện tình yêu quê hương, đất nước.

- Cảm xúc đó được gợi lên từ tiếng nói, những âm thanh quen thuộc trong cuộc sống hằng ngày: tiếng mẹ gọi, tiếng kéo gỗ, tiếng gọi đò, tiếng lụa xé, tiếng cha dặn, tiếng mưa dội, lời ăn tiếng nói của cha ông thể hiện trong ca dao, thơ ca,... 

=> Những âm thanh đó cất lên từ cuộc sống đời thường, diễn tả những tâm tư, tình cảm mộc mạc mà sâu sắc của con người Việt Nam.

b. Chủ đề 

- Chủ đề của bài thơ: tình yêu tha thiết đối với quê hương, đất nước, đối với ngôn ngữ và những giá trị văn hoá của dân tộc.

- Căn cứ để xác định chủ đề: nhan đề bài thơ, mạch cảm xúc, các hình ảnh thơ, ngôn ngữ thơ,...

c. Mạch cảm xúc và kết cấu bài thơ

- Mạch cảm xúc xuyên suốt bài thơ là tình yêu tiếng Việt, yêu quê hương, đất nước Việt Nam. 

- Sự vận động của cảm xúc ấy thể hiện qua bố cục của bài thơ:

+ Phần 1 (bốn khổ thơ đầu): Sự gần gũi, thân thương của tiếng Việt đối với con người trong đời sống hằng ngày.

+ Phần 2 (khổ thơ 5 – 7): Ca ngợi vẻ đẹp độc đáo của tiếng Việt.

+ Phần 3 (khổ thơ 8 – 12): Khẳng định sức sống trường tồn của tiếng Việt.

+ Phần 4 (khổ thơ 13 – 15): Bộc lộ tình yêu thiết tha, lòng biết ơn sâu nặng của nhà thơ đối với tiếng nói dân tộc.

- Nhận xét về kết cấu của bài thơ: Bài thơ Tiếng Việt có kết cấu chặt chẽ. Cảm xúc chủ đạo của bài thơ là tình yêu tiếng Việt, tình yêu quê hương, đất nước được bộc lộ qua tâm tư của một người con gắn bó máu thịt với tiếng nói của dân tộc, với đời sống của nhân dân. Cảm xúc đó có những biểu hiện cụ thể, tự nhiên như sự gắn bó, gần gũi với tiếng Việt; ca ngợi vẻ đẹp của tiếng Việt, tự hào về sức sống trường tồn của tiếng Việt;... Những hình ảnh so sánh, ẩn dụ; những thành ngữ, tục ngữ,... được sử dụng trong bài thơ đã góp phần quan trọng vào việc biểu đạt tình cảm của nhà thơ với ngôn ngữ dân tộc.

PHỤ LỤC

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu vẻ đẹp của tiếng Việt

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

………………..

2. Vẻ đẹp của tiếng Việt

a.  Tiếng Việt rất gần gũi thân thương

…………………….