Giáo án Ngữ văn 9 Kết nối bài 9: Tình sông núi (Trần Mai Ninh)

Ngày soạn: …/…/…

Ngày dạy: …/…/….

TIẾT: VĂN BẢN 3: TÌNH SÔNG NÚI

I. MỤC TIÊU

1. Kiến thức

• Phân tích được những điểm đặc sắc của bài thơ trên cả hai mặt: nội dung (tình yêu nước; sự gắn bó với nhân dân, đặc biệt là tầng lớp cần lao; ý thức trách nhiệm trước cộng đồng dân tộc) và nghệ thuật (hình thức thơ tự do phóng khoáng; giọng điệu hào sảng, thắm thiết; việc sử dụng hiệu quả các địa danh và câu hỏi tu từ; việc kết hợp nhuần nhuyễn bút pháp tạo hình và bút pháp suy tưởng,...).

2. Năng lực

Năng lực chung

• Năng lực giao tiếp và hợp tác: khả năng thực hiện nhiệm vụ một cách độc lập hay theo nhóm; Trao đổi tích cực với giáo viên và các bạn khác trong lớp.

• Năng lực tự chủ và tự học: biết lắng nghe và chia sẻ ý kiến cá nhân với bạn, nhóm và GV. Tích cực tham gia các hoạt động trong lớp.

• Giải quyết vấn đề và sáng tạo: biết phối hợp với bạn bè khi làm việc nhóm, tư duy logic, sáng tạo khi giải quyết vấn đề.

Năng lực đặc thù

• Phân tích được những điểm đặc sắc của bài thơ trên cả hai mặt: nội dung (tình yêu nước; sự gắn bó với nhân dân, đặc biệt là tầng lớp cần lao; ý thức trách nhiệm trước cộng đồng dân tộc) và nghệ thuật (hình thức thơ tự do phóng khoáng; giọng điệu hào sảng, thắm thiết; việc sử dụng hiệu quả các địa danh và câu hỏi tu từ; việc kết hợp nhuần nhuyễn bút pháp tạo hình và bút pháp suy tưởng,...).

3. Phẩm chất

• Đồng cảm được với cảm hứng sáng tác của nhà thơ.

• Biết vun đắp những tình cảm lớn hướng về đất nước, dân tộc và có ý chí hành động mạnh mẽ vì tương lai tươi sáng của cả cộng đồng.

II. THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU

1. Đối với giáo viên

• Giáo án; 

• SGK, SGV Ngữ văn 9;

• Phiếu bài tập, trả lời câu hỏi;

• Tranh ảnh về tác giả, tác phẩm;

• Bảng phân công nhiệm vụ cho HS hoạt động trên lớp;

• Bảng giao nhiệm vụ học tập cho HS ở nhà;

2. Đối với học sinh

• SGK, SBT Ngữ văn 9.

• Sách tham khảo, tư liệu sưu tầm liên quan đến bài học…

• Bảng giao nhiệm vụ học tập đã chuẩn bị ở nhà.

III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC

A. HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

a. Mục tiêu: Tạo hứng thú cho HS, huy động tri thức nền, thu hút HS sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ học tập tạo tâm thế tích cực cho HS khi vào bài học Tình sông núi.

b. Nội dung: GV hướng dẫn HS chia lớp thành 5 nhóm tham gia trò chơi “Ai đi khắp Việt Nam?”

c. Sản phẩm: Câu trả lời của HS.

d. Tổ chức thực hiện:

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV hướng dẫn HS chia lớp thành 5 nhóm tham gia trò chơi “Ai đi khắp Việt Nam?”. 

- Luật chơi:

+ GV chiếu các câu đố về địa danh trên đất nước Việt Nam, HS lắng nghe và trả lời bằng cách cử một đại diện lên giành quyền nhấn chuông.

+Nhóm nào có nhiều lượt trả lời đúng nhất sẽ giành chiến thắng.

+ Câu đố: 

Câu 1: Nơi nào có bến Ninh Kiều,
Tây Đô sông nước dập dìu khách thương?

Câu 2: Sông nào cọc nhọn dăng hàng,
Hai phen đuổi bọn tham tàn bắc phương.
          Ngô Quyền rồi Hưng Đạo Vương,
Quân Tàu hết dám coi thường dân Nam?

Câu 3: Nơi nào trắng rợp hoa lau
Xưa Đinh Bộ Lĩnh chăn trâu phất cờ?

Câu 4: Hồ nào nức tiếng xa gần,
Vua Lê trả kiếm cho thần Kim Quy?

Câu 5: Thành nào xây chỉ một đêm,
Có hình xoắn ốc thưa tên là gì?

Câu 6: Sông nào vẳng tiếng thần thơ 

Nức lòng quân sĩ đang chờ phản công?

Câu 7: Sông nào chảy xuống Nam phần,

Đổ ra chín nhánh cửa sông như rồng.

Phun nước vào đến biển Đông,

Phù sa bồi đắp cho đồng lúa xanh?

Câu 8: Nơi nào lời Bác đẹp thay

Tuyên ngôn Độc Lập giữa ngày đầu Thu?

Câu 9: Ở đâu có lũy Ba Đình

Xưa Đinh Công Tráng dựng thành đánh Tây?

Câu 10: Ở đâu có suối đãi vàng

Có Hồ Ba Bể có nàng áo xanh?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS huy động tri thức nền, trải nghiệm cá nhân thực hiện yêu cầu được giao.

- GV quan sát, hỗ trợ HS thực hiện (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 - 2 HS trình bày trước lớp. 

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, đặt câu hỏi (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá.

- Gợi mở: 

Câu 1: Cần Thơ.

Câu 2: Sông Bạch Đằng.

Câu 3: Núi Hoa Lư.

Câu 4: Hồ Hoàn Kiếm.

Câu 5: Thành Cổ Loa.

Câu 6: Sông Như Nguyệt.

Câu 7: Sông Cửu Long.

Câu 8: Quảng trường Ba Đình.

Câu 9: Thanh Hóa.

Câu 10: Bắc Kạn.

- GV dẫn dắt vào bài học mới: Có mối tình nào lớn hơn, vĩ đại hơn tình yêu Tổ quốc? Hình ảnh đất nước, con người Việt Nam từ lâu đã đi vào thơ ca, văn chương như một ngọn suối nguồn của cảm hứng bất tận cho các nhà văn, nhà thơ. Từ tấm gương dũng cảm trong chiến đấu và tài hoa trong nghệ thuật, nhà thơ - liệt sĩ Trần Mai Ninh mãi để lại dấu son hồng trong lòng người Việt Nam yêu nước cũng như người yêu thơ nhiều thế hệ qua một thi phẩm vô cùng đặc sắc – Tình sông núi. Trong bài học hôm nay, chúng ta cùng đi tìm hiểu tác phẩm này nhé!

B. HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu chung về văn bản

a. Mục tiêu: Đọc văn bản và thực hiện một số kĩ thuật đọc, tìm hiểu thông tin về tác giả - tác phẩm.

b. Nội dung: HS sử dụng SGK, quan sát, chắt lọc kiến thức trả lời những câu hỏi liên quan đến bài học.

c. Sản phẩm học tập: Câu trả lời của HS và chuẩn kiến thức của GV.

d. Tổ chức thực hiện:

Hoạt động 2: Khám phá văn bản

a. Mục tiêu: Kết nối về chủ đề Đi và suy ngẫm: phân tích được những điểm đặc sắc của bài thơ trên cả hai mặt: nội dung (tình yêu đất nước; sự gắn bó với nhân dân, đặc biệt là tầng lớp cần lao; ý thức trách nhiệm trước cộng đồng dân tộc) và nghệ thuật (hình thức thơ tự do phóng khoáng; giọng điệu hào sảng, thắm thiết; việc sử dụng hiệu quả các địa danh và câu hỏi tu từ; việc kết hợp nhuần nhuyễn bút pháp tạo hình và bút pháp suy tưởng,...).

b. Nội dung: Sử dụng SGK, chắt lọc kiến thức để tiến hành trả lời các câu hỏi liên quan đến văn bản Tình sông núi.

c. Sản phẩm: Câu trả lời của HS và kiến thức HS tiếp thu được liên quan đến văn bản Tình sông núi và chuẩn kiến thức GV.

d. Tổ chức thực hiện:

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS	DỰ KIẾN SẢN PHẨM
Nhiệm vụ 1: Xác định đề tài, nhan đề, cảm hứng, thể thơ và bố cục của văn bản Tình sông núi Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập - GV yêu cầu HS thảo luận nhóm đôi Think – Pair – Share, trả lời câu hỏi: Hoàn thành Phiếu học tập số 1 xác định đề tài, cảm hứng chủ đạo, thể thơ, ý nghĩa nhan đề, và bố cục của văn bản “Tình sông núi”. Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ - HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi.  - GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết). Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận  - GV mời đại diện 1 – 2 HS mỗi nhóm trình bày kết quả. - Các nhóm khác lắng nghe, đặt câu hỏi (nếu có). Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ - GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.	II. Khám phá văn bản 1. Đề tài, cảm hứng, nhan đề, thể thơ và bố cục của văn bản Tình sông núi - Đề tài: quê hương, đất nước. - Cảm hứng chủ đạo: tình yêu sâu sắc bà niềm tự hào đối với Tổ quốc và con người Việt Nam. - Thể thơ: tự do. - Nhan đề: Qua nhan đề bài thơ, có thể thấy điều thôi thúc tác giả phải viết chính là sự gắn bó sâu nặng với Tổ quốc, trong đó có tình yêu mặn nồng với những cảnh sắc đẹp tươi và niềm xúc động lớn lao trước hình ảnh nhân dân lao động đã đổ mồ hôi và máu để “làm ra đất nước”. - Bố cục: Bài thơ có thể được chia thành 3 đoạn như sau: + Đoạn 1 (từ đầu đến Diên Khánh xanh um): niềm hân hoan, phấn chấn của nhà thơ trước vẻ đẹp kì thú của non nước miền Nam Trung Bộ. + Đoạn 2 (từ ... Tôi lim dim cặp mắt đến/ Tiếng thoi nghe dội rộn ràng vách nghiêng): sự lắng đọng trong cảm xúc của nhà thơ trước cảnh sống thanh bình do nhân dân lao động tạo nên qua lịch sử lâu dài. + Đoạn 3 (những câu thơ còn lại): suy ngẫm của nhà thơ về Tổ quốc đẹp tươi, gian lao và anh dũng với tư cách là thực thể  “Trộn hoà lao động với giang sơn”.
PHỤ LỤC
Nhiệm vụ 2: Phân tích những điểm đặc sắc của bài thơ về mặt nội dung Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập - GV yêu cầu HS thảo luận nhóm nhỏ gồm 4 HS theo kĩ thuật Khăn trải bàn với vị trí ngồi như hình vẽ dưới đây:       - GV yêu cầu HS hoàn thành những nhiệm vụ sau: + Trong bài thơ, tác giả đã chú ý làm nổi bật những đặc điểm gì của sông núi quê hương? Những đặc điểm đó được phát hiện từ góc nhìn nào? + Phân tích cách tác giả tự bộc lộ mình trong bài thơ. Tác giả đã xác lập chỗ đứng của mình như thế nào giữa cộng đồng dân tộc? + Khi nói về những người con của đất nước, đối tượng nào được tác giả đặt vào vị trí trung tâm? Điều này có ý nghĩa gì? Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ - HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi.  - GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết). Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động  - GV mời 1 – 2 HS trình bày kết quả. Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ - GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức. ………………	2. Những điểm đặc sắc của bài thơ về mặt nội dung a. Đặc điểm của sông núi quê hương trong bài thơ + Những đặc điểm của sông núi quê hương được chú ý làm nổi bật: trữ tình, thơ mộng; hùng vĩ, khoáng đạt; gần gũi, thân thương. + Góc nhìn đưa lại cho tác giả những khám phá mới mẻ về đất nước: đất nước gắn liền với “lao động” (Trộn hoà lao động với giang sơn), tức là gắn liền với nhân dân, với tầng lớp cần lao đã đổ bao mồ hôi, xương máu để tạo lập, điểm tô, gìn giữ. Xét theo lịch sử phát triển của thơ trữ tình Việt Nam, đây là góc nhìn rất mới mẻ, chỉ xuất hiện từ khi trong ý thức xã hội hình thành một quan niệm mang tính cách mạng về vai trò của quần chúng nhân dân. Về sau, góc nhìn này được thể hiện ngày càng đậm nét ở những tác phẩm thơ tiêu biểu như Đất nước của Nguyễn Đình Thi, Việt Bắc của Tố Hữu, Mặt đường khát vọng của Nguyễn Khoa Điềm, Những người đi tới biển của Thanh Thảo,... b. Cách bộc lộ của tác giả (GV giảng giải: Trong sáng tác văn học nói chung, trong thơ trữ tình nói riêng luôn tồn tại hình tượng tác giả. Thông thường, hình tượng tác giả không được miêu tả, thể hiện trực tiếp, nhưng người đọc vẫn có thể nhận ra sự hiện diện của hình tượng này qua giọng điệu, ngôn ngữ tác phẩm, qua việc tác giả triển khai các góc nhìn riêng về đối tượng miêu tả.) - Cách tác giả tự bộc lộ mình trong bài thơ: ………………….

--------------- Còn tiếp ---------------