Giáo án dạy thêm Ngữ văn 12 Cánh diều bài 1: Muối của rừng (Nguyễn Huy Thiệp)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Nhiệm vụ 1: Hiểu biết chung về tác phẩm

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, vẽ sơ đồ tư duy thông tin về tác giả Nguyễn Huy Thiệp và xuất xứ văn bản Muối của rừng.

- Thời gian: 3 phút.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS vận dụng kiến thức đã học để thực hiện nhiệm vụ.

- GV quan sát, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS lượt trình bày kết quả thảo luận.

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung (nếu có). 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới.

Nhiệm vụ 2: Nhắc lại kiến thức văn bản đọc

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV yêu cầu HS thảo luận nhóm nhỏ gồm 4 HS theo kĩ thuật Khăn trải bàn với vị trí ngồi như hình vẽ dưới đây:

- GV yêu cầu HS đọc văn bản Muối của rừng và hoàn thành nhiệm vụ hoàn thành các thử thách theo 2 chặng với các yêu cầu cụ thể:

+ Chặng 1: Hoàn thành các sự kiện diễn ra trong văn bản Muối của rừng trong Phiếu học tập số 1. Thời gian thực hiện: 75 phút.

+ Chặng 2: Trả lời các câu hỏi trong Phiếu học tập số 2 về nội dung và các yếu tố kì ảo trong văn bản Muối của rừng. Thời gian thực hiện: 15 phút.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thảo luận theo nhóm, vận dụng kiến thức đã học để thực hiện nhiệm vụ.

- GV quan sát, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS lượt trình bày kết quả thảo luận.

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung (nếu có). 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới.

Nhiệm vụ 3: Tổng kết

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV hướng dẫn HS làm việc cá nhân: Tổng kết nội dung và nghệ thuật văn bản “Muối của rừng”. 

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi. 

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động 

- GV mời 1 – 2 HS trình bày kết quả.

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, nêu ý kiến bổ sung (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới.

I. Hiểu biết chung về tác phẩm

- Sơ đồ tư duy phần Phụ lục.

II. Nhắc lại kiến thức văn bản đọc

- Phụ lục đáp án Phiếu học tập số 1 và 2.

III. Tổng kết

1. Nội dung

- Đoạn trích nói riêng và tác phẩm Muối của rừng nói chung đã gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh về nạn săn bắt động vật trái phép. 

- Con người cần ý thức bảo vệ các loài động vật và sống hòa hợp thiên nhiên để góp phần làm cuộc sống tốt đẹp hơn.

2. Nghệ thuật

- Cốt truyện đơn giản, ngắn gọn

- Tình tiết hấp dẫn, xung đột, kịch tính

- Nhân vật chân thực, sinh động

- Ngôn ngữ giản dị, gần gũi

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Hoàn thành các sự kiện chính của văn bản Muối của rừng

Cốt truyện

Sự việc 1

Ông đội mũ, đi giầy, nai nịt quần áo gọn gàng, và mang theo khẩu súng hai nòng tuyệt vời mà thằng con ông từ nước ngoài gửi về cho.

Sự việc 2

Ông Diểu đi sâu vào rừng, men theo chân núi đá vôi đến cánh rừng dâu da săn khỉ. Ông nhìn thấy gia đình nhà khỉ có khỉ đực, khỉ cái và khỉ con đang chăm sóc nhau.

Sự việc 3

Cho rằng hành động chọn quả ngon chén trước rồi mới ném cho “vợ” của khỉ bố thật là đê tiện, ông Diểu nhắm bắn vào khỉ bố. Ngay sau đó, một cảm giác sợ hãi và có chút hối hận xuất hiện trong ông.

Sự việc 4

Khỉ mẹ và khỉ con hoảng sợ chạy theo đàn nhưng được một đoạn thì khỉ mẹ quay lại. Ông cho đó là hành động đạo đức giả nên giương súng toan bắn khỉ cái.

Sự việc 5

Khỉ cái sợ hãi  bỏ chạy nhưng rồi ngay sau đó nó lại tiếp tục quay trở lại, ôm khỉ đực vào lòng và bỏ chạy. Ông ném khẩu súng đuổi theo thì khỉ con từ đâu xông ra vồ lấy. Để cứu khỉ bố và khỉ mẹ, khỉ con ôm theo cây súng lao mình xuống vực.

Sự việc 6

Hành trình đuổi theo con mồi, bắt được con mồi rồi băng bó cho nó, chứng kiến tình nghĩa thủy chung của loài vật đã khiến ông Diểu thay đổi suy nghĩ và nhận thức về tự nhiên. Cuối cùng, ông quyết định buông bỏ con mồi.

Sự việc 7

Ông ra về trần truồng trong mưa xuân. Trên đường đi, ông Diểu may mắn gặp được loài hoa tử huyền ba mươi năm mới nở một lần. Khi hoa tử huyền nở là rừng kết muối, điềm báo đất nước thanh bình, mùa màng sung túc…

PHIẾU HỌC TẬP

Trả lời các câu hỏi về văn bản Muối của rừng

Nhân vật ông Diểu được quan sát chủ yếu từ ngoại hình, hành động hay nội tâm qua cái nhìn của ai, ngôi kể nào? 

- Ngoại hình: Tuổi trung niên, thấp khớp, đôi lúc còn khoẻ mạnh.

- Hành động: Bắn hạ khi bố, đuổi theo khi con, tha chết cho khỉ bố, trở về nhà,...

Nội tâm: Được quan sát và miêu tả nhiều nhất qua nhiều trạng thái cảm xúc sợ hãi, run lên, tức giận, buồn bã, kinh hoàng, thương hại, thất vọng....

=> Nhân vật ông Diểu được quan sát qua cả ngoại hình, hành động và nội tâm. Nhưng nhiều nhất là qua hành động và nội tâm. Đặc biệt là những độc thoại nội tâm của ông Diểu qua cái nhìn của ngôi thứ ba hạn trị, ngôi kể cũng là ngôi thứ ba. 

Cách phản ứng của bầy khỉ trong truyện cho thấy điểm gì đặc biệt trong mối quan hệ giữa các thành viên của gia đình khỉ? Sự thay đổi thái độ đối với bầy khỉ thể hiện nét tính cách nào của nhân vật ông Diểu?

- VB truyện miêu tả mối quan hệ khăng khít của gia đình khỉ khỉ bố, khỉ mẹ, khỉ con. Mối quan hệ này thể hiện qua cao trào là khỉ bố bị bắn, khỉ con vì cứu bố mà rơi xuống vực, khi mẹ quyết tâm cứu khỉ bố dẫn đến kết cuộc là ông Diểu mềm lòng trước tình cảm đó và đã tha chết cho cả gia đình khỉ.

- Rõ ràng, toàn bộ câu chuyện là quá trình chuyển biến suy nghĩ và tính cách của ông Diểu. Nếu như ban đầu, cách ông nhìn nhận và hành xử với gia đình khỉ còn mang tính áp đặt, chủ quan. Ví dụ, ông cho hành vi của khỉ mẹ là đạo đức giả, gian dối, đáng căm ghét thì càng về sau, ông càng thay đổi. Ông kinh hoàng và hối hận khi khỉ con rơi xuống vực, ông băng bó vết thương cho khi bố, động lòng trắc ẩn trước sự kiên trì của khỉ mẹ và cuối cùng ông tha chết cho chúng. Từ thái độ bể trên, áp đặt đến sự thấu hiểu, quan tâm và hành xử ngang bằng, ông Diểu đã hoàn toàn thay đổi. Thiên nhiên đã dạy cho ông một bài học lớn: Đó là con người và sinh vật tự nhiên ngang bằng, bình đẳng như nhau. Hành trình đi săn cũng là hành trình đi tìm nhân bản của chính ông.

Trong quan điểm của người kể chuyện, “muối của rừng” kết tinh từ đâu và chủ yếu được gửi gắm trong hình ảnh, chi tiết nào?

- Trong VB, sự thay đổi, chuyển mình của thiên nhiên khá đột ngột, dường như là những điểm báo dữ hay lành. 

Ví dụ: Núi lở → ông Diểu mất hết quần áo, đồ đạc; những bông hoa tử huyền nở rộ một cách bất ngờ, huyền bí → khi ông Diểu tha chết cho khỉ bố. 

- Như vậy, có thể nhìn thấy thông điệp của tác giả muốn truyền tải về mối quan hệ gắn bó giữa con người và thiên nhiên, chỉ khi nào con người nhận thức được ý nghĩa thực sự của cuộc sống, chọn đứng về phía cái thiện, thì lúc đó thiên nhiên mới ban phát quà tặng cho con người. Vậy “muối của rừng” chính là khi con người đối diện với “bản lai diện mục” đơn sơ của mình, trần trụi, lạnh lùng, nhưng thiện lương, thuần khiết.

=> Có người cho rằng “muối của rừng” là hình ảnh hoa tử huyền 30 năm mới nở một lần, biểu tượng của sự ấm no, hạnh phúc; nhưng thật ra hình ảnh “muối của rừng” bàng bạc trong suốt tác phẩm, đó có thể là khi ông Diểu “cay cay sống mũi”, nhận thức “một nỗi buồn tê tái đến tận đáy lòng”, khi ông hiểu rằng “hoá ra ở đời trách nhiệm đè lên từng sinh vật quả thật nặng nề, khi con khỉ đực “nghiêng đôi mắt ươn ướt nhìn ông”, “đôi mắt đờ dại nhìn ông cầu khẩn”,... 

=> “Muối của rừng” chính là kết tinh của quá trình đấu tranh của cái thiện chiến thắng cái ác trong mỗi con người ở bất kì hành trình nào, tình huống nào.

Liệt kê và phân tích ý nghĩa của một số yếu tố kì ảo được sử dụng trong văn bản Muối của rừng.

- Sự việc kì ảo:

+ Ông Diểu bắn trúng khỉ đực bị thương để rồi cả gia đình khỉ đấu tranh lại với ông Diểu. Hình ảnh xuất hiện “Từ dưới miệng vực, sương mù dâng lên cuồn cuộn, trông vừa kinh dị, vừa đầy tử khí…”. à Sự đấu tranh nội tâm con người giữa bản tính thiện ác mong manh.

+ Ông Diểu một mình “trần truồng như thế, cô đơn như thế mà đi”. à Biểu tượng cho sự trở về với mẹ thiên nhiên, trở về những giá trị bản năng của con người.

=> Qua đó, ta thấy lằn ranh giữa thiện – ác của con người cực mong manh.

- Không gian kì ảo: 

+ Không gian trong truyện là vùng rừng núi Tây Bắc Việt Nam, bản thân nó đã mang nhiều nét hoang sơ, nhiều điều huyền hoặc. Nhưng với nhân vật đây lại là không gian an lành ẩn giấu nhiều may mắn bất ngờ. 

+ Sự bao la hiểm trở của núi rừng, sự thưa thớt dân cư là nguồn gốc cho tính chất hoang sơ và kì ảo của không gian này. Hoặc chỉ đơn giản là những vệt sương trùm kín không gian cũng mang đến không gian đậm chất kì ảo.

+ Bên cạnh đó, ở nơi đây còn có những ngọn núi Hoa Quả Sơn, Thủy Liêm Động mà tại đó người ta thấy hoa tử huyền nhiều không kể xiết cả chục năm mới nở một lần mà “người nào gặp hoa tử huyền sẽ gặp may mắn”. 

=> Tính kì ảo được tạo nên từ không gian chứa đựng những biến ảo khôn lường là môi trường thử thách con người (không gian rừng núi).