Giáo án dạy thêm Ngữ văn 12 Cánh diều bài 4: Việt Bắc (Tố Hữu)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ: Nhắc lại kiến thức

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- GV yêu cầu HS trả lời:

+ Nhắc lại một số hiểu biết về tác giả Tố Hữu và hoàn cảnh sáng tác bài thơ “Việt Bắc”.

+  Nhận xét màu sắc dân tộc được thể hiện qua hình thức nghệ thuật đoạn thơ 8 câu thơ đầu (thể thơ, kết cấu, hình ảnh thơ…)

+  Nhận xét phong cách nghệ thuật Tố Hữu trong đoạn thơ: “Ta với mình, mình với ta, …/ Chày đêm nện cối đều đều suối xa”.

+ Nhận xét vẻ đẹp tâm hồn con người kháng chiến trong đoạn thơ: “Mình đi có nhớ những ngày…/ Tân Trào, Hồng Thái, mái đình, cây đa?”.

+ Nhắc lại phần tổng kết về nội dung và nghệ thuật của văn bản.

• HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

• HS làm việc theo cặp đôi hoặc đọc lại văn bản theo yêu cầu suy nghĩ để hoàn thành nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

• GV mời 2-3 HS trình bày trước lớp yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

• GV nhận xét đánh giá chốt kiến thức.

I. Nhắc lại kiến thức 

1. Tác giả và xuất xứ đoạn trích

a. Tác giả

- Tố Hữu (1920-2002) tên thật là Nguyễn Kim Thành
- Quê quán: Quảng Điền, Thừa Thiên Huế
- Trong Tố Hữu, sự hoà quyện giữa nghệ thuật thơ và con đường cách mạng trở nên tuyệt vời. Các bài thơ của ông không chỉ là hành trình gian khổ của con đường cách mạng mà còn là bức tranh rực rỡ về dân tộc.

b. Hoàn cảnh sáng tác VB

- Sau chiến thắng Điện Biên Phủ và ký kết hiệp định Giơ-ne-vơ (tháng 7 - 1954), miền Bắc được giải phóng. Tháng 10 - 1954, cơ quan Trung ương của Đảng và Chính phủ rời Việt Bắc về Hà Nội, mở đầu cho giai đoạn mới của cách mạng.

- Nhân dịp này, Tố Hữu sáng tác bài thơ Việt Bắc, tái hiện một giai đoạn kháng chiến hùng vĩ, thể hiện tình cảm sâu sắc của những chiến sĩ kháng chiến đối với nhân dân Việt Bắc và quê hương Cách mạng.

2. Ôn tập những đặc sắc về tư tưởng và nghệ thuật trong bài thơ Việt Bắc

a. Màu sắc dân tộc được thể hiện qua hình thức nghệ thuật đoạn thơ 8 câu thơ đầu 

(GV giảng giải: Tố Hữu là nhà thơ dân tộc trong cái ý nghĩa đầy đủ và tự hào của khái niệm này. Kế tục truyền thống thơ ca dân tộc, nhất là thơ ca dân gian và thơ cổ điển, thơ Tố Hữu nói chung và bài thơ Việt Bắc nói riêng đậm đà tính dân tộc trong cả nội dung và hình thức biểu hiện. Tính dân tộc của thơ Tố Hữu được thể hiện xuyên thấm trong Việt Bắc: Về nội dung (phản ánh và thể hiện được đời sống tinh thần, đời sống tâm hồn, tâm tư, tình cảm, nguyện vọng của dân tộc). Hình thức (có ngôn ngữ nghệ thuật, thể thơ và nhạc điệu mang đậm màu sắc dân tộc góp phần vào sự phát triển ngôn ngữ Tiếng Việt). Tuy nhiên đề chỉ yêu cầu làm sáng tỏ tính dân tộc trong hình thức.)

- Thể thơ: Tố Hữu đã sử dụng thể thơ truyền thống của dân tộc - lục bát. Thi sĩ đã sử dụng rất nhuần nhuyễn thể thơ này và có những biến hóa, sáng tạo cho phù hợp với nội dung, tình ý câu thơ.

- Kết cấu: Kết cấu theo lối đối đáp giao duyên của nam nữ trong ca dao dân ca là kết cấu mang đậm tính dân tộc, và nhờ hình thức kết cấu này mà bài thơ có thể đi suốt 150 câu lục bát không bị nhàm chán.

- Hình ảnh: Tố Hữu có tài sử dụng hình ảnh dân tộc một cách tự nhiên và sáng tạo trong bài thơ: Nhìn cây nhớ núi, nhìn sông nhớ nguồn; mưa nguồn suối lũ;…

- Ngôn ngữ và các biệp pháp tu từ: Tính dân tộc được thể hiện rõ nhất trong cặp đại từ nhân xưng ta - mình, mình – ta quấn quýt với nhau và đại từ phiếm chỉ ai. Đây là một sáng tạo độc đáo và cũng là một thành công trong ngôn ngữ thơ ca của Tố Hữu. Các biện pháp tu tù quen thuộc: sử dụng từ láy, điệp từ, so sánh, nhân hóa.

- Nhạc điệu: Trong bài thơ là nhạc điệu dân tộc từ thể thơ lục bát - nhịp nhàng tha thiết, ngọt ngào, sâu lắng nhưng biến hóa, sáng tạo, không đơn điệu

b. Vẻ đẹp tâm hồn con người kháng chiến

- Biểu hiện: Cả người đi, người ở trong đoạn trích trên đều mang những vẻ đẹp tâm hồn đáng quý.

+ Họ là những con người tuy nghèo khổ về vật chất "miếng cơm chấm muối" nhưng lại yêu nước, cùng chung chí hướng đánh đuổi kẻ thù: “Mối thù nặng vai”.

+ Họ là những con người thủy chung, nặng sâu tình nghĩa, đồng cam cộng khổ sát cánh bên nhau trong kháng chiến: “Đậm đà lòng son”, “mình về rừng núi nhớ”, “mình đi mình có nhớ mình”; chia tay mà lòng luôn nhớ về nhau, lưu luyến bịn rịn, không nỡ rời xa.
=> Ý nghĩa: Vẻ đẹp của con người kháng chiến thể hiện vẻ đẹp của truyền thống đạo lí dân tộc, giúp khơi gợi trong chúng ta những tình cảm cao quý, thêm yêu mến đất nước, con người Việt Nam. 

3. Tổng kết

a. Nội dung

- Việt Bắc tái hiện hình ảnh cảnh chia tay đầy xúc động giữa những người cách mạng và nhân dân chiến khu.

- Tôn vinh tình cảm gắn bó, thủy chung của những chiến sĩ kháng chiến với đồng bào và đất đai chiến khu.

- Bài thơ là một tác phẩm anh hùng ca, ca ngợi những ngày chiến đấu khó khăn nhưng tràn ngập vẻ vang, lòng hào hùng của quân và dân Việt Nam.

b. Nghệ thuật

- Bài thơ sử dụng hình thức thể thơ lục bát truyền thống.

- Kết cấu đối đáp mình - ta trong ca dao, tạo nên nguyên thủy, ngọt ngào.

- Sử dụng ngôn từ chân thực, sống động; ngôn ngữ bình dị, gần gũi với lời nói hàng ngày.
- Linh hoạt trong sử dụng các biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ, điệp ngữ,...

Trường THPT:……………

Lớp:………………………..

Họ và tên:………………….

PHIẾU BÀI TẬP

VĂN BẢN: VIỆT BẮC

Câu 1: Con đường thơ của Tố Hữu được đánh dấu bằng 5 tập thơ chính. Sắp xếp nào sau đây đúng theo trình tự thời gian sáng tác của tập thơ đó?

A. Từ ấy, Việt Bắc, Ra trận, Gió lộng, Máu và hoa.

B. Việt Bắc, Từ ấy, Ra trận, Gió lộng, Máu và hoa.

C. Ra trận, Từ ấy, Việt Bắc, Gió lộng, Máu và hoa.

D. Từ ấy, Việt Bắc, Gió lộng, Ra trận, Máu và hoa.

Câu 2: Bài thơ Việt Bắc được viết theo thể thơ nào?

………………………