Giáo án dạy thêm Ngữ văn 12 Cánh diều bài 10: Tổng kết về tiếng Việt

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Nhiệm vụ: Nhắc lại kiến thức về từ ngữ tiếng Việt, ngữ pháp tiếng Việt, hoạt động giao tiếp, sự phát triển của tiếng Việt

GV hướng dẫn HS làm việc cá nhân, dựa vào kiến thức đã học vềtiếng Việt, thực hiện yêu cầu: 

+ Nêu các cách giải nghĩa của từ. Nêu các lỗi dùng từ thường gặp và cách sửa lỗi dùng từ.

+ Xác định các cách phát hiện và sửa lỗi về câu.

+ Trong hoạt động giao tiếp tiếng Việt, chúng ta cần lưu ý điều gì?

+ Sự phát triển của tiếng Việt được thể hiện qua những khía cạnh nào?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi. 

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận hoạt động 

- GV mời 1 – 2 HS trình bày kết quả.

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, nêu ý kiến bổ sung (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới.

 Nhiệm vụ: Nhắc lại kiến thức về từ ngữ tiếng Việt, ngữ pháp tiếng Việt, hoạt động giao tiếp, sự phát triển của tiếng Việt

1. Từ ngữ tiếng Việt

a. Cách giải thích nghĩa của từ

Có thể giải thích nghĩa của từ theo năm cách như sau:

+ Giải thích bằng cách nêu khái niệm mà từ biểu thị;

+ Giải thích trực quan (bằng hiện vật hoặc tranh, ảnh, mô hình);

+ Giải thích bằng cách đặt từ cần giải thích vào một câu cụ thể;

+ Giải thích bằng các từ đồng nghĩa, trái nghĩa;

+ Giải thích bằng cách giải nghĩa các thành tố tạo nên từ đó.

b. Sửa lỗi dùng từ

- Khái niệm: Lỗi dùng từ là cách dùng từ không đúng về hình thức ngữ âm, chính tả, ý nghĩa của từ, phong cách ngôn ngữ của văn bản hoặc dùng lặp từ.

- Cách phát hiện và sửa lỗi dùng từ:

+ Cần kiểm tra xem các câu trong bài viết, bài nói đã thể hiện được đúng điều muốn nói chưa,

+ Các kết hợp từ có đúng ngữ pháp và phù hợp với phong cách của văn bản không, . . .

2. Ngữ pháp tiếng Việt

Các lỗi về câu thường gặp:

- Lỗi về trật tự từ: là câu có thứ tự sắp xếp từ ngữ không phù hợp với quy tắc cấu tạo cụm từ, quy tắc cấu tạo câu hoặc không phù hợp với yêu cầu diễn đạt.

- Lỗi về thành phần câu gồm:

+ các lỗi về cấu tạo câu;

+ lỗi về ngữ nghĩa;

+ lỗi về ngắt câu.

- Câu (đoạn văn, văn bản) mắc lỗi lô gích là câu (đoạn văn, văn bản) có những thông tin, lập luận mâu thuẫn nhau hoặc thiếu nhất quán, không đầy đủ, không rõ ràng.

- Câu mơ hồ là câu mắc lỗi dùng từ hoặc lỗi cấu tạo khiến người nghe/người đọc có thể hiểu theo nhiều cách khác nhau.

3. Hoạt động giao tiếp 

a. Các biện pháp tu từ

- Biện pháp tu từ là sự phối hợp các phương tiện ngôn ngữ trong hoạt động nói, viết để tạo ra cách diễn đạt gợi hình, gợi cảm, tác động mạnh vào nhận thức và tình cảm của người nghe, người đọc. 

- Có hai loại biện pháp tu từ: 

+ Các biện pháp tư từ ngữ nghĩa: nói mủa, nghịch ngữ.

+ Các biện pháp tu từ cứ pháp: chêm xen, liệt kê, lặp cấu trúc, đối.

b. Hiện tượng phá vỡ quy tắc ngôn ngữ thông thường

Trong một số trường hợp, người nói/người viết vẫn có thể phá vỡ có chủ ý một số quy tắc ngôn ngữ để thể hiện những sự vật, hiện tượng, cảm xúc, nhận xét đặc biệt nhằm tăng cường hiệu quả giao tiếp.

c. Sửa lỗi về đoạn văn và văn bản

Lỗi trong đoạn văn và văn bản gồm hai loại: lỗi về mạch lạc và lỗi về liên kết. 

d. Tôn trọng và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trong học tập, nghiên cứu

Quyền sở hữu trí tuệ là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tài sản trí tuệ mà họ sáng tạo ra hoặc sở hữu. Cần tôn trọng và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trong học tập, nghiên cứu bởi đó là hành vi trung thực, văn minh, phù hợp với quy định của pháp luật và đạo lí.

4. Sự phát triển của ngôn ngữ

a. Phương tiện giao tiếp phi ngôn ngữ 

Phương tiện giao tiếp phi ngôn ngữ gồm: các tín hiệu của cơ thể, hình khối, âm thanh…Phương tiện giao tiếp phi ngôn ngữ giúp cho lời nói, bài viết dễ tiếp nhận, hấp dẫn.

b. Ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết

- Ngôn ngữ nói sử dụng phương tiện âm thanh (lời nói) kết hợp với các phương tiện phi ngôn ngữ để thực hiện giao tiếp trực tiếp giữa người nói và người nghe; sử dụng từ ngữ đơn giản, dễ hiểu, có tính biểu cảm cao và các kiểu câu đa dạng.

- Ngôn ngữ viết sử dụng phương tiện chữ viết kết hợp với các phương tiện phi ngôn ngữ đề thực hiện giao tiếp giữa người viết và người đọc; sử dụng từ ngữ trau chuốt, hoàn chỉnh, hạn chế dùng câu tỉnh lược, câu đặc biệt.

c. Ngôn ngữ trang trọng và ngôn ngữ thân mật

- Ngôn ngữ trang trọng là ngôn ngữ được sử dụng trong giao tiếp chính thức, đảm bảo chuẩn mực về ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp và phong cách, sử dụng từ toàn dân với nghĩa chính thống, lịch sự.

- Ngôn ngữ thân mật là ngôn ngữ được sử dụng trong phạm vi sinh hoạt hằng ngày, thường sử dụng từ ngữ có sắc thái gần gũi và các kiểu câu đa dạng.

d. Giữ gìn và phát triển tiếng Việt

Giữ gìn và phát triển tiếng Việt có vai trò quan trọng trong việc bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống và nâng cao vị thế dân tộc trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng mở rộng.