Giáo án Ngữ văn 9 Cánh diều bài 7: Bếp lửa (Bằng Việt)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Nhiệm vụ: Hướng dẫn HS tìm hiểu chung về văn bản

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

 - GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, thực hiện yêu cầu dưới đây: 

+ GV đọc mẫu một đoạn ngắn, HS lắng nghe. 

+ GV hướng dẫn cách đọc và mời 2 - 3 HS đọc trực tiếp văn bản, lưu ý cách ngắt nhịp, tốc độ, âm lượng đọc phù hợp.

+ GV hướng dẫn HS theo dõi chiến lược đọc được nêu ở các thẻ bên phải văn bản.

+ Trình bày những hiểu biết chung về tác giả Bằng Việt và hoàn cảnh sáng tác bài thơ “Bếp lửa”.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thảo luận theo nhóm, vận dụng kiến thức đã học để thực hiện nhiệm vụ.

- GV quan sát, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện 1 - 2 HS trình bày.

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét cách đọc của bạn.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới.

I. Tìm hiểu chung về văn bản

1. Đọc

- Cách đọc: tốc độ đọc chậm rãi, trôi chảy, không bỏ từ, thêm từ, đọc diễn cảm (ngữ điệu, ngắt nhịp, tốc độ, nhấn giọng…) để thể hiện được cảm xúc của nhân vật trữ tình.

- Câu hỏi trong thẻ chỉ dẫn:

2. Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm

a. Tác giả

- Bằng Việt sinh năm 1941

- Quê ở Thạch Thất, Hà Tây, Hà Nội.

- Làm thơ từ đầu 1960 và thuộc thế hệ nhà thơ từ đầu 1960 và thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ.

- Hiện là chủ tịch Hội liên hiệp văn học nghệ thuật Hà Nội.

b. Tác phẩm

-  Hoàn cảnh sáng tác: Bếp lửa sáng tác năm 1963 – Tác giả đang là sinh viên học ngành Luật ở Liên Xô

- Xuất xứ: Bài thơ được đưa vào tập Hương cây - bếp lửa (1968). Đây là tập thơ đầu tay của Bằng Việt và Lưu Quang Vũ.

- Mạch cảm xúc của bài thơ: đi từ quá khứ đến hiện tại, từ kỉ niệm đến suy ngẫm theo dòng hồi tưởng.

- Bài thơ là lời người cháu ở nơi xa nhớ về bà và những kỉ niệm với bà, nói lên lòng kính yêu và những suy ngẫm về bà.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu đặc điểm kết cấu và cảm hứng chủ đạo của văn bản Bếp lửa

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, thực hiện yêu cầu sau:

+ Kết cấu của bài thơ “Bếp lửa” được tổ chức theo trình tự nào? Cảm hứng chủ đạo của tác giả trong bài thơ là gì?

+ Xác định vần và nhịp của các dòng thơ.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi. 

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận 

- GV mời đại diện 1 – 2 HS mỗi nhóm trình bày kết quả.

- Các nhóm khác lắng nghe, đặt câu hỏi (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

II. Đọc hiểu văn bản.

1. Đặc điểm kết cấu và cảm hứng chủ đạo của văn bản Bếp lửa

- Kết cấu của bài thơ Bếp lửa được tổ chức theo trình tự hiện tại – quá khứ – hiện tại. Có thể chia bài thơ làm bốn phần (sơ đồ kết cấu phần Phụ lục).

- Cảm hứng chủ đạo: Bài thơ thể hiện nỗi nhớ, tình thương, sự kính trọng và biết ơn bà của người cháu.

- Vần: vần chân (học – nhọc, rụi – lụi, …). 

- Nhịp thơ linh hoạt của thể thơ tự do theo độ dài ngắn khác nhau của mỗi câu thơ: 3/4, 3/5, 4/4.

SƠ ĐỒ KẾT CẤU VĂN BẢN 

Nhiệm vụ 2: Phân tích nét đặc sắc trong hình ảnh thơ của bài thơ Bếp lửa

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS thảo luận cặp đôi Think – Pair – Share, thực hiện yêu cầu sau:

+ Hoàn thành Phiếu học tập số 1: Phân tích mối quan hệ giữa hình ảnh bếp lửa và hình ảnh bà trong bài thơ. Hình ảnh bếp lửa có sự thay đổi như thế nào qua các khổ thơ? Vì sao khi nhắc đến bếp lửa, người cháu lại nhớ đến bà và ngược lại?

+ Hãy xác định những dòng thơ trong bài có hình ảnh ẩn dụ và nêu tác dụng của các hình ảnh đó. Em thích hình ảnh nào nhất? Vì sao?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi. 

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận 

- GV mời đại diện 1 – 2 HS mỗi nhóm trình bày kết quả.

- Các nhóm khác lắng nghe, đặt câu hỏi (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, chốt lại kiến thức.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.

2. Nét đặc sắc trong hình ảnh thơ của bài thơ Bếp lửa

a. Hình ảnh bếp lửa và hình ảnh bà

- Phiếu học tập số 1.

- Sự thay đổi của hình ảnh bếp lửa qua các khổ thơ: từ hình ảnh bếp lửa (hình ảnh thực) chuyển qua hình ảnh ẩn dụ, tượng trưng: bếp lửa, ngọn lửa của tình yêu, niềm tin về những điều tốt đẹp truyền dạy cho thế hệ sau.

- Trong bài thơ, có 10 lần tác giả nhắc tới bếp lửa. Bếp lửa trong bài thơ vừa là hình ảnh tả thực vừa mang ý nghĩa biểu tượng. Khi nhắc đến bếp lửa, người cháu lại nhớ đến bà và ngược lại. Vì bếp lửa do bà nhóm lên, gắn với những khó khăn, gian khổ đời bà, thể hiện sự tảo tần, nhẫn nại và tình yêu thương của bà dành cho con cháu. Bếp lửa được nhóm lên không chỉ bằng nhiên liệu ở bên ngoài mà còn được nhóm bằng ngọn lửa trong lòng bà – ngọn lửa của sức sống, lòng yêu thương, niềm tin của bà.

b. Hình ảnh ẩn dụ trong bài thơ

Ví dụ: “Cháu thương bà biết mấy nắng mưa”, “Lận đận đời bà biết - mấy nắng mưa”, “Một ngọn lửa, lòng bà luôn ủ sẵn / Một ngọn - lửa chứa niềm tin dai dẳng...”, “Nhóm niềm yêu thương, khoai sắn ngọt bùi”, “Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ”.  

- Từ đó, chỉ ra tác dụng của những hình ảnh ẩn dụ trong việc thể hiện hình tượng người bà, tình bà cháu: mở rộng và nhấn mạnh ý nghĩa hình ảnh bếp lửa, không phải chỉ là bếp lửa bình thường mà là ngọn lửa của tình yêu thương, niềm tin, của những giá trị tốt đẹp trong cuộc sống mà bà đã gieo mầm trong lòng cháu.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

………………………