Biện pháp tu từ chơi chữ, điệp thanh, điệp vần: đặc điểm và tác dụng.
Nhận biết được dấu hiệu và tác dụng của biện pháp tu từ chơi chữ, điệp thanh, điệp vần trong các tác phẩm văn học.

2. Năng lực

Năng lực chung

Năng lực giao tiếp và hợp tác: khả năng thực hiện nhiệm vụ một cách độc lập hay theo nhóm; Trao đổi tích cực với giáo viên và các bạn khác trong lớp.
Năng lực tự chủ và tự học: biết lắng nghe và chia sẻ ý kiến cá nhân với bạn, nhóm và GV. Tích cực tham gia các hoạt động trong lớp.
Giải quyết vấn đề và sáng tạo: biết phối hợp với bạn bè khi làm việc nhóm, tư duy logic, sáng tạo khi giải quyết vấn đề.

Năng lực đặc thù

Nhận biết được đặc điểm và tác dụng của biện pháp tu từ chơi chữ, điệp thanh, điệp vần.
Nhận biết được dấu hiệu và tác dụng của biện pháp tu từ chơi chữ, điệp thanh, điệp vần trong các tác phẩm văn học cụ thể.

3. Phẩm chất

Chăm chỉ, có ý thức tự học và hoàn thành bài tập đầy đủ, vận dụng kiến thức tạo lập văn bản.
Yêu quý tiếng Việt.

II. THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU

1. Đối với giáo viên

Giáo án;
SGK, SGV Ngữ văn 9;
Phiếu bài tập, trả lời câu hỏi;
Bảng phân công nhiệm vụ cho HS hoạt động trên lớp;
Bảng giao nhiệm vụ học tập cho HS ở nhà;

2. Đối với học sinh

SGK, SBT Ngữ văn 9.
Sách tham khảo, tư liệu sưu tầm liên quan đến bài học…
Bảng giao nhiệm vụ học tập đã chuẩn bị ở nhà.

III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC

A. HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

a. Mục tiêu: Tạo hứng thú cho HS, huy động tri thức nền, thu hút HS sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ học tập tạo tâm thế tích cực cho HS khi vào bài học.

b. Nội dung: GV hướng dẫn HS theo dõi video ca nhạc và trả lời câu hỏi.

c. Sản phẩm: Những chia sẻ của học sinh.

d. Tổ chức thực hiện:

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS thảo luận cặp đôi Think – Pair - Share, theo dõi video ca nhạc Con cua đá (Phan Ngạn, Ngọc Cừ) và trả lời câu hỏi: Theo em, trong bài hát có câu hát nào đặc biệt, thú vị được lặp lại nhiều lần? Người viết có dụng ý gì ở câu hát đó?

- Link video: https://www.youtube.com/watch?v=2X33LVGf2N4 (0:20 – 3:43).

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS huy động tri thức nền, trải nghiệm cá nhân thực hiện yêu cầu được giao.

- GV quan sát, hỗ trợ HS thực hiện (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 - 2 HS trình bày trước lớp.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, đặt câu hỏi (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá.

- Gợi mở:

+ Câu hát đặc biệt, thú vị: “Cồn Cỏ ấy có con cá đua mà là con cua đá”.

+ Tác dụng: tạo không khí hóm hỉnh, tiếng cười hài hước cho bài hát, thể hiện được tinh thần lạc quan Cách mạng của người lính trong hoàn cảnh khó khăn, khắc nghiệt của chiến tranh.

- GV dẫn dắt vào bài học mới: Biện pháp tu từ là một trong những phương pháp để giúp người nói, người viết có thể tăng tính gợi hình, gợi cảm trong diễn đạt đồng thời còn gây ấn tượng với người nghe, người đọc. Và trong bài học ngày hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về các biện pháp tu từ Tiếng Việt: chơi chữ, điệp thanh, điệp vần.

B. HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

a. Mục tiêu: Nhận biết được đặc điểm và tác dụng của biện pháp tu từ chơi chữ, điệp thanh, điệp vần.

b. Nội dung: Sử dụng SGK, chắt lọc kiến thức để tiến hành trả lời các câu hỏi liên quan đến bài học.

c. Sản phẩm: Câu trả lời của HS và kiến thức HS tiếp thu được liên quan đến bài học và chuẩn kiến thức GV.

d. Tổ chức thực hiện:

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ: Tìm hiểu tri thức Ngữ văn

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, dựa vào phần Tri thức Ngữ văn trong SGK để: Hoàn thành Phiếu học tập về đặc điểm và tác dụng của biện pháp tu từ chơi chữ, điệp thanh, điệp vần.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động

- GV mời đại diện 1 – 2 HS trình bày kết quả.

- Các HS khác lắng nghe, đặt câu hỏi (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.

I. Tìm hiểu tri thức Ngữ văn

- Phiếu học tập.

PHIẾU HỌC TẬP

Biện pháp tu từ	Đặc điểm	Tác dụng
Chơi chữ
Điệp thanh
Điệp vần

ĐÁP ÁN PHIẾU HỌC TẬP

Biện pháp tu từ	Đặc điểm	Tác dụng
Chơi chữ	- Là biện pháp tu từ thể hiện ở việc người nói (người viết) khai thác nét đặc sắc về mặt ngữ âm, chữ viết, ngữ nghĩa của các từ ngữ. - Một số cách chơi chữ thường gặp: + Dùng từ ngữ đồng âm. + Dùng lối nói trại âm (gần âm). + Dùng cách điệp âm. + Dùng lối nói lái. + Dùng từ đa nghĩa, đồng nghĩa, trái nghĩa. + Sử dụng các tiếng hay từ chỉ những sự vật có quan hệ gần gũi với nhau. - Thường được sử dụng trong văn chương (thơ văn trào phúng) và cuộc sống hàng ngày.	Tăng sức hấp dẫn cho văn bản, tạo nên sự bất ngờ, làm cho câu nói dí dỏm, hài hước và thú vị,...
Điệp thanh	Là biện pháp tu từ thể hiện ở việc người nói (người viết) dùng lặp lại nhiều lần một kiểu thanh điệu ở các âm tiết	Tạo âm hưởng nhất định cho câu thơ, câu văn và nhấn mạnh vào một nghĩa nào đó.
Điệp vần	Là biện pháp tu từ thể hiện ở việc người nói (người viết) dùng lặp lại một vẫn ở các âm tiết đứng gần nhau.	Tạo âm hưởng, vần điệu nhất định cho câu thơ, câu văn và nhấn mạnh vào một nghĩa nào đó.

C. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

a. Mục tiêu: HS củng cố, mở rộng kiến thức đã học về biện pháp tu từ chơi chữ, điệp thanh, điệp vần.

b. Nội dung: Sử dụng SGK, kiến thức đã học để trả lời các câu hỏi liên quan đến biện pháp tu từ chơi chữ, điệp thanh, điệp vần.

c. Sản phẩm: Câu trả lời của HS và chuẩn kiến thức của GV.

d. Tổ chức thực hiện

Nhiệm vụ 1: Trả lời câu hỏi trắc nghiệm

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV phát Phiếu bài tập cho HS thực hiện nhanh tại lớp.

Trường THPT:………………………

Lớp:…………………………………..

Họ và tên:……………………………..

PHIẾU BÀI TẬP

BIỆN PHÁP TU TỪ CHƠI CHỮ, ĐIỆP THANH, ĐIỆP VẦN

Khoanh tròn vào đáp án đặt trước câu trả lời đúng:

Câu 1: Biện pháp tu từ chơi chữ là gì?

A. Sử dụng âm thanh, từ ngữ để tạo ra ý nghĩa bất ngờ, thú vị, làm tăng sức hấp dẫn cho văn bản.

B. Sử dụng những chỗ giống nhau về ngữ âm, ngữ nghĩa, văn tự, văn cảnh để tạo ra sự bất ngờ thú vị trong cách hiểu, trong dòng liên tưởng của người đọc, người nghe.

C. Sử dụng những từ Hán Việt đồng âm khác nghĩa để tạo ra sự bất ngờ thú vị trong cách hiểu, trong dòng liên tưởng của người đọc, người nghe.

D. Sử dụng những từ Hán Việt đồng âm gần nghĩa để tạo ra sự bất ngờ thú vị trong cách hiểu, trong dòng liên tưởng của người đọc, người nghe.

Câu 2: Biện pháp điệp thanh là gì?

A. Được tạo nên bằng cách sử dụng lặp lại một loại âm tiết là thanh trắc.

B. Được tạo nên bằng cách lặp lại thanh điệu (thường là cùng thuộc thanh bằng hay thanh trắc).

C. Được tạo nên bằng cách sử dụng lặp lại một loại âm tiết là thanh bằng.

D. Được tạo nên bằng cách sử dụng lặp lại một loại âm tiết là thanh ngang.

Câu 3: Biện pháp điệp vần là gì?

A. Sử dụng lặp lại âm thanh theo duy nhất một âm tiết.

B. Phải lặp lại âm thanh theo nhiều loại âm tiết.

C. Lặp lại những âm tiết có phần vần giống nhau.

D. Mỗi khổ đều phải được lặp lại thanh điệu.