Giáo án Ngữ văn 9 Cánh diều bài 7: Quê hương (Tế Hanh)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS:

+ Đọc phần Giới thiệu bài học, khái quát chủ đề Thơ tám chữ và thơ tự do.

+ Nêu tên và thể loại các VB đọc chính và VB thực hành đọc hiểu.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS nghe câu hỏi, đọc phần Giới thiệu bài học và tìm tên các VB trong bài 7.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận hoạt động và thảo luận

- GV mời 1 HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp nghe và nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới.

 I. Giới thiệu bài học

- Chủ đề Thơ tám chữ và thơ tự do bao gồm các văn bản thơ thể hiện được sự phong phú, đa dạng của những tình cảm, cảm xúc được biểu đạt trong thơ ca.

- Tên và thể loại của các VB đọc chính và VB thực hành đọc hiểu:

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS thảo luận nhóm đôi Think – Pair – Share đọc các thông tin về trong phần Tri thức ngữ văn và thực hiện những yêu cầu sau: 

+ Nêu khái niệm về thơ tám chữ và thơ tự do.

+ Hoàn thành PHT số 1 về một số đặc điểm về kết cấu của bài thơ và ngôn ngữ thơ, cảm hứng và tư tưởng chủ đạo của tác phẩm văn học. 

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc các thông tin trong phần Tri thức ngữ văn, hoàn thành nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời 1 – 2 HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp nghe và nhận xét. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ, chốt kiến thức.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.

II. Kiến thức ngữ văn

1. Khái niệm

a. Thơ tám chữ

- Thơ tám chữ là thể thơ trong đó mỗi dòng thơ có tám chữ (tiếng), ngắt nhịp đa dạng, gieo vần theo nhiều cách khác nhau nhưng phổ biến nhất là vần chân. 

- Bài thơ tám chữ có thể gồm nhiều đoạn dài với số dòng không hạn định hoặc có thể được chia thành các khổ.

b. Thơ tự do

- Thơ tự do là thể thơ không có quy định bắt buộc về số dòng trong bài, số chữ ở mỗi dòng, về vẫn, luật bằng trắc và nhịp điệu. 

- Tất cả các yếu tố này đều có thể thay đổi tuỳ thuộc vào mục đích của người viết.

2. Đặc điểm của tác phẩm thơ

- Phiếu học tập số 1.

3. Cảm hứng và thông điệp của tác phẩm văn học

- Phiếu học tập số 1.

PHỤ LỤC

GỢI Ý PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Nhiệm vụ 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu chung về văn bản

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

 - GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, thực hiện yêu cầu dưới đây: 

+ GV hướng dẫn cách đọc và cho HS đọc trực tiếp văn bản, kĩ năng suy luận khi đọc văn bản thơ.

+ GV hướng dẫn HS chú ý câu hỏi trong thẻ chỉ dẫn.

+ Trình bày những hiểu biết chung về tác giả Tế Hanh và bài thơ Quê hương.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thảo luận theo nhóm, vận dụng kiến thức đã học để thực hiện nhiệm vụ.

- GV quan sát, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện 1 - 2 HS mỗi nhóm trình bày sản phẩm.

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, đặt câu hỏi (nếu có). 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

- GV bổ sung kiến thức: Chất liệu văn chương là ngôn từ, mà ngôn từ trong văn bản thơ vốn có tính hàm súc, một hoặc một vài từ ngữ có thể gọi tả hình ảnh cuộc sống, con người. Vì thế, nếu không tưởng tượng, người đọc không thể hiểu được cái hay, cái đẹp của hình tượng nghệ thuật, từ đó, hiểu được cảm xúc, ý tưởng mà nhà thơ gửi gắm trong hình tượng nghệ thuật.

- GV chuyển sang nội dung mới.

III. Tìm hiểu chung về văn bản

1. Đọc

- Cách đọc: đọc với giọng diễn cảm, nhẹ nhàng. Nhấn mạnh một số từ ngữ miêu tả, hình tượng hình thanh để gợi lên cho người đọc khung cảnh nơi làng biển, chất giọng bồi hồi để làm nổi bật lên nỗi niềm thương nhớ của tác giả dành cho quê hương của mình

- Câu hỏi trong thẻ chỉ dẫn:

2. Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm

a. Tác giả

- Tế Hanh (1921 – 2009), tên khai sinh là Trần Tế Hanh.

- Quê ở xã Bình Dương, huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi.

- Ông có mặt trong phong trào thơ Mới ở chặng cuối với những bài thơ mang nỗi buồn và tình yêu quê hương.

- Phong cách sáng tác: thơ ông chân thực với cách diễn đạt bằng ngôn ngữ giản dị, tự nhiên và rất giàu hình ảnh.

- Tác phẩm chính: các tập thơ Hoa niên (1945), Gửi miền Bắc (1955), Tiếng sóng (1960), Hai nửa yêu thương (1963)…

b. Tác phẩm

- Bài thơ Quê hương viết năm 1939, khi Tế Hanh đang học tại Huế trong nỗi nhớ quê hương - một làng chài ven biển tha thiết. 

- Bài thơ được rút trong tập Nghẹn ngào (1939) và sau đó được in trong tập Hoa niên (1945).

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Nhận biết và phân tích được nét độc đáo về hình thức của bài thơ thể hiện qua kết cấu, bố cục, ngôn từ trong bài thơ Quê hương.

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS thảo luận nhóm đôi Think – Pair - Share. Đọc bài thơ Quê hương kết hợp với kiến thức đã chuẩn bị ở nhà hoàn thành lần lượt các nhiệm vụ sau:

+ Xác định bố cục của bài thơ “Quê hương” và nêu nội dung chính của mỗi phần.

+ Phân tích hiệu quả của việc sử dụng một số biện pháp tu từ trong các câu thơ:

• Cánh buồm giương to như mảnh hồn làng / Rướn thân trắng bao lao thâu góp gió…

•  Dân chài lưới, làn da ngăm rám nắng,

 Cả thân hình nồng thở vị xa xăm;

Chiếc thuyền im bến mỏi trở về nằm

Nghe chất muối thấm dần trong thớ vỏ.

+ Phân tích cách gieo vần và cách ngắt nhịp trong bài thơ. 

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi. 

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận 

- GV mời đại diện 1 – 2 HS mỗi nhóm trình bày kết quả.

- Các nhóm khác lắng nghe, đặt câu hỏi (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

…………………………….

IV. Đọc hiểu văn bản.

1. Nét độc đáo về hình thức của bài thơ thể hiện qua kết cấu, bố cục, ngôn từ trong bài thơ Quê hương.

a. Bố cục 

Bài thơ chia làm bốn phần:

- Hai dòng đầu: Giới thiệu chung về “làng tôi”.

- Sáu dòng tiếp (dòng 3 – 8): Miêu tả cảnh thuyền chài ra khơi đánh cá.

- Tám dòng tiếp (dòng 9 – 16): Miêu tả cảnh thuyền cá trở về bến.

- Bốn dòng cuối (dòng 17 – 20): Bày tỏ nỗi nhớ làng của tác giả.

c. Hiệu quả nghệ thuật của một số biện pháp tu từ trong các câu thơ:

Cánh buồm giương to như mảnh hồn làng/ Rướn thân trắng bao lao thâu góp gió…

+ Biện pháp tu từ so sánh: dùng cái cụ thể (cánh buồm) để chỉ cái trừu tượng (mảnh hồn).

+ Tác dụng: làm cho hình ảnh cánh buồm quen thuộc trở nên thiêng liêng, thơ mộng đồng thời gọi tả sự hiên ngang, mạnh mẽ của người dân miền biển, hoà mình vào thiên nhiên, đương đầu với thử thách.

Dân chài lưới, làn da ngăm rám nắng,

Cả thân hình nồng thở vị xa xăm;

Chiếc thuyền im bến mỏi trở về nằm

Nghe chất muối thấm dần trong thớ vỏ.

+ Biện pháp tu từ nhân hóa: Chiếc thuyền im bến mỏi trở về nằm/ Nghe chất muối thấm dần trong thớ vỏ.

+ Tác dụng: gợi tả cảm giác yên bình, trầm tư sau những ngày sóng gió trên biển.

c. Cách gieo vần, cách ngắt nhịp trong bài thơ:

- Cách gieo vần:

……………………….