Giáo án Ngữ văn 12 chân trời Bài 1: Hoàng Hạc lâu (Thôi Hiệu)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tri thức ngữ văn 

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

• GV đặt câu hỏi cho HS:

+ Em hiểu thế nào là phong cách?

+ Thế nào là phong cách cổ điển và thế nào là phong cách lãng mạn? Biểu hiện của nó trong thơ?

+ Hãy cho biết lịch sử tiến trình văn học Việt Nam?

• HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

• HS thảo luận để trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời một vài HS lên bảng trình bày, yêu cầu các HS khác nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

1. Tìm hiểu chung

• Phong cách

+ Phong cách là một tập hợp những nét độc đáo tương đối ổn định có giá trị thẩm mỹ trong sáng tác của một tác giả, một trường phái văn học, một thời đại hay một nền văn học. Đặc trưng phong cách được tạo thành từ quan niệm riêng về thế giới, con người, thể hiện qua hệ thống đề tài tư tưởng, cảm hứng, hình tượng nhân vật và thủ pháp nghệ thuật.

• - Phong cách cổ điển

+  Có đặc điểm nổi bật là đề cao tính chất khuôn mẫu, chuẩn mực về tư tưởng (đạo lý, lý tưởng sống…) và nghệ thuật….

+ Ở Trung Quốc và Việt Nam phong cách cổ điển gắn với quan niệm thiên nhân hợp nhất, hệ thống ngôn ngữ giàu tính ước lệ, giàu điển tích, điển cố. Thơ ca Đường và thơ trung đại Việt Nam theo phong cách này.

• - Phong cách lãng mạn

+ Phong cách lãng mạn có đặc điểm là đề cao cảm xúc và trí tưởng tượng của con người, có khuynh hướng phá vỡ các quy phạm nhằm giải phóng con người cá nhân bộc lộ cá tính một cách tự do nhất.

+ Ở Việt Nam phong cách lãng mạn phát triển thành một trào lưu lớn trong khoảng năm 1930-1945 với phong trào thơ mới, văn xuôi tự lực văn đoàn, sáng tác của Nguyễn Tuân và nhiều nhà văn khác trước 1945, trào lưu này gắn với sự bứt phá khỏi những khuôn khổ thi luật và ngôn ngữ văn trung đại, giải phóng cái tôi thời hiện đại và cá tính sáng tạo của nhà văn.

• Tiến trình lịch sử văn học

+ Là hệ thống tác giả, tác phẩm với sự hình thành tồn tại, thay đổi phát triển qua các thời kì lịch sử bao gồm: cổ đại, trung đại, hiện đại…

+ Lịch sử văn học viết của Việt Nam tính từ thế kỉ X đến nay bao gồm có văn học trung đại và hiện đại. 

• Văn học trung đại chia thành 4 giai đoạn: từ thế kỉ X đến thể kỉ XV; giai đoạn đầu thế kỉ XVI đến hết thế kỉ XVII; giai đoạn từ đầu thế kỉ XVIII đến nửa đầu thế kỉ XIX và giai đoạn nửa cuối thế kỉ XX đến CMT8 năm 1945 và thời kì từ CMT8-1945 đến nay. 

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu tác giả Thôi Hiệu

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- GV cho HS chia nhóm thực hiện trả lời các câu hỏi sau:

Tìm hiểu về cuộc đời cũng như sự nghiệp của nhà thơ Thôi Hiệu:

+ Thân thế, sự nghiệp.

+ Sự nghiệp văn chương.

+ Tác phẩm chính.

- HS thực hiện nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

- HS chia vai đóng cặp để thực hiện phỏng vấn.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời các nhóm HS phát biểu, yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Thôi Hiệu: (704 ? – 754)

- Quê quán: Người Biện Châu nay là Khai Phong, tỉnh Hà Nam, Trung Quốc.

- Ông là một trong những nhà thơ nổi tiếng thuộc đời Đường.

- Hiện tại, thơ của ông chỉ còn sót lại 40 bài. Và tác phẩm Hoàng Hạc Lâu được xem là bài thơ hay nhất của ông.

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu tác phẩm “Hoàng Hạc Lâu”

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- GV hướng dẫn HS cách đọc bản phiên âm và bản dịch để so sánh ý nghĩa các bản.

- GV yêu cầu HS thảo luận để hoàn thành phiếu bài tập sau đây:

PHT 01: Tìm hiểu chung về VB Hoàng Hạc Lâu

- HS thực hiện nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

- HS suy nghĩ cá nhân và tiến hành thảo luận trong bàn trong vòng 3 phút.

- Nhóm nào hoàn thành sớm sẽ được trình bày và lấy điểm.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời các nhóm HS phát biểu, yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức

2. Văn bản “Hoàng Hạc Lâu”

2.1. Đọc văn vản và so sánh bản phiên âm với bản dịch thơ.

2.2. Thể thơ: Thất ngôn bát cú luật bằng vần bằng.

2.3. Một số yếu tố cần lưu ý của văn bản thất ngôn bát cú đường luật

a. Chủ đề

Sự tiếc nuôi khôn nguôi với những vẻ đẹp đã qua trong quá khứ mà đại diện là hạc vàng và tâm trạng đơn côi trong sự hữu hạn của đời người.

b. Xuất xứ

 Trong một lần tác giả đến thăm Vũ Xương, tỉnh Hồ Bắc và ghé lầu Hoàng Hạc. Cảnh vật xung quanh khơi gợi lại trong ông một nỗi buồn mơ hồ thấm vào cõi lòng khiến ông đã xúc cảm và viết bài thơ này.

c. Tứ thơ

Một trong những ý tứ thơ quan trọng nhất trong bài chính là “khói song”. “Khói sóng” một làn sương khói mỏng manh, phảng phất trên mặt nước, thường xuất hiện lúc bình minh hay hoàng hôn. “khói sóng” bảng lảng không thể nắm bắt và mơ hồ, vô định gợi nên cảm giác man mác, bơ vơ của con người. Có thể thi nhân nhìn khói sóng mỏng manh ẩn hiện trong buổi hoàng hôn mà chợt nhận ra mình đang cô đơn nơi đất khách, cũng có thể chính là nỗi niềm đơn độc sẵn có đã khiến thi nhân tìm một thi ảnh để kí thác tâm trạng của mình.

d. Bố cục

Có thể chia bố cục bài thơ theo 2 cách sau đây:

• Theo đề - thực – luận – kết

+ Phần đề: Là sự hoài niệm “hạc vàng” trong điển tích xưa; đồng thời cũng là sự hoài niệm vẻ đẹp đã qua không trở lại.

+ Phần thực: Sự hoài niệm, nuối tiếc và cam thức về sự còn – mất, về sự hữu hạn – vô hạn của đất trời và con người.

+ Phần luận: Đặc tả phong cảnh nhìn từ lầu Hoàng Hạc, qua đó gửi gắm cảm xúc.

+ Phần kết: Tâm trạng buồn cô đơn, nhớ quê hương da diết.

• Bố cục: Bốn câu đầu và bốn câu cuối

+ Bốn câu đầu: Cảm xúc hoài cổ và những chiêm nghiệm đầy tiếc nuối về mối quan hệ giữa còn – mất, vô cùng – hữu hạn, bất biến – vô thường.

+ Bốn câu cuối: Phong cảnh lầu Hoàng Hạc lúc hoàng hôn, cảnh ngộ cô đơn của thực tại và nỗi niềm thương nhớ quê hương.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Một số đặc điểm của phong cách cổ điển qua tác phẩm Hoàng Hạc lâu.

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- GV chia lớp thành các nhóm thảo luận trong vòng 3 phút các câu hỏi sau đây.

+ Hãy trình bày nhận xét của anh/chị về bố cục, cách sử dụng vần nhịp, đối trong bài?

+ Các hình ảnh, điển tích, điển cố có vai trò gì trong việc thể hiện chủ đề tác phẩm?

+ Phong cách chính của bài thơ là gì? Thể hiện rõ nhất qua điều gì?

- Các nhóm tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

- Các nhóm thảo luận để trả lời.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời đại diện các nhóm lên bảng yêu cầu các nhóm khác nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

II. Khám phá văn bản

1. Đặc điểm của phong cách cổ điển qua văn bản Hoàng Hạc lâu

• Bố cục: có 2 cách triển khai hoặc theo đề - thực – luận – kết. Hoặc chia theo 4 câu đầu và 4 câu cuối của tác phẩm. 

• Vần nhịp, đối trong bài

Thể thơ thất ngôn bát cú luật bằng vần bằng có cách gieo vần như sau:

B – B – T – T – T – B – B (vần)

T – T – B – B – T – T – B (vần)

T – T – B – B – B – T – T

B – B – T – T – T – B – B (vần)

B – B – T – T – B – B – T 

T – T – B – B – T – T – B (vần)

T – T – B – B – B – T – T

B – B – T – T – T – B – B (vần)

Tuy nhiên ở bài thơ Hoàng Hạc Lâu đã có một chút biến đổi trong 2 câu đầu không còn theo quy luật nữa:

Tích nhân dĩ thừa hoàng hạc khứ

T – B – T – B – B – T – T (vần)

Thử địa không dư Hoàng Hạc lâu

T – T – B – B – B - T – B (vần)

Kéo theo câu thứ 3 cũng thất luật:

Hoàng Hạc nhất khứ bất phục phản

B – T – T – T – T – T – T 

• Nhận xét: Mặc dù có sự thay đổi không tuân thủ theo đúng luật bằng – trắc của thơ Đường song vẫn được coi như một trong những bài thơ Đường hay nhất. Bởi ý thơ sâu sắc, ngôn từ mộc mạc giản dị nhưng đậm chất trữ tình.

• Hệ thống hình ảnh, điển tích, điển cố

Bài thơ đã sử dụng một hệ thống các hình ảnh cùng điển tích, điển cố qua đó góp phần thể hiện chủ đề của tác phẩm.

+ Hình ảnh: “tích nhân” (người xưa); “thử địa” (nơi đây), “không” (trống không, trơ trọi), “nhất khứ” (đã bay đi), “thiên tải” (ngàn năm)… đồng thời có thể xác định trục quan hệ của các từ theo cặp quan hệ quá khứ - hiện tại (tích nhân – thử địa), hữu hạn – vô cùng (“hoàng hạc nhất khứ” – “bạch vân thiên tải”)…

+ Điển tích, điển cố về “hạc vàng”: Tên gọi “lầu Hoàng Hạc” bắt nguồn từ truyền thuyết dân gian: tương truyền tu sĩ Phí Văn Vi đặc đạo thành tiên, thường cưỡi hạc vàng ngao du sơn thủy, một hôm bay qua Vũ Hán đã đỗ xuống ngắm nhìn cảnh đẹp, người đời sau bèn xây lầu để kỉ niệm. Con hạc vàng tượng trưng cho điều kì diệu, đẹp đẽ chỉ xuất hiện một lần, mãi mãi gây thương nhớ không nguôi cho đời sau.

• Việc sử dụng điển tích, điển cố “hạc vàng” đi kèm với các hình ảnh giúp cho bài thơ thấm đượm phong vị hoài cổ, cấu tứ trở nên hàm súc giàu sức gợi cảm.

• Phong cách bài thơ: Cổ điển. Thể hiện qua tính khuôn mẫu, chuẩn mực về tư tưởng cũng như yếu tố nghệ thuật. Chi tiết nhất thể hiện qua hệ thống hình ảnh mang tính ước lệ tượng trưng, điển tích điển cổ cùng với ngôn ngữ tao nhã….

Nhiệm vụ 2: Tình cảm, cảm xúc của chủ thể trữ tình

1. Tình cảm, cảm xúc của chủ thể trữ tình