Giáo án Ngữ văn 12 chân trời Bài 5: Màn diễu hành – trình diện quan thanh tra (N. Gô-gôn)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tri thức ngữ văn 

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

• Dựa vào phần tri thức ngữ văn trong SGK, GV cho HS nghiên cứu và trả lời các câu hỏi sau đây:

+ Trình bày khái niệm của hài kịch?

+ Các yếu tố nhân vật, tình huống, xung đột, hành động và kết cấu hài kịch có gì đặc biệt?

+ Thủ pháp trào phúng và ngôn ngữ trong hài kịch được thể hiện như thế nào?

• HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

• HS thảo luận để trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời một vài HS lên bảng trình bày, yêu cầu các HS khác nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

1. Tìm hiểu chung

• Hài kịch

+ Hài kịch  là một thể loại kịch, dùng tiếng cười để chế giễu những thói tật, hiện tượng đáng phê phán (vụ lợi, kệch cỡm, cực đoan, lạc hậu, ảo  tưởng…) vốn đi chệch các chuẩn mực tốt đẹp của con người và cộng đồng.

+ Tiếng cười hài kịch cất lên từ sự vênh lệch, không tương thích giữa mục đích và phương tiện thực hiện, bản chất và biểu hiện, hành động và hoàn cảnh, tham vọng cá nhân và các khả năng thực hiện… tức là những cái ngộ nghĩnh, ngược đời, bất hợp lí.

+ Hài kịch có thể triển khai theo các hướng khác nhau tùy theo tính chất của tiếng cười nhằm vào đối tượng: từ tiếng cười bông đùa, hài hước đến tiếng cười châm biếm, mỉa mai hay tiếng cười lật tẩy, tố cáo, đả kích…. 

+ Bằng tiếng cười phủ nhận “những thiếu sót không nên có” hài kịch muốn làm thay đổi cách nhìn của người đọc, người xem về một hiện tượng xã hội nào đó, khẳng định lối sống lành mạnh lạc quan, hợp  với lẽ phải và tiến bộ xã hội.  Vì thế hài kịch nhất định phải đưa ra một kết cục có hậu và vui vẻ đối với người đọc, người xem.

• - Các yếu tố trong hài kịch

BẢNG PHỤ LỤC 1

• - Thủ pháp trào phúng và ngôn từ trong hài kịch

+ Thủ pháp trào phúng bao gồm các cách thức bất ngờ làm bật lên tiếng cười giễu cợt, mỉa mai, châm biếm, hạ thấp đối tượng. 

+ Hài kịch thường sử dụng những thủ pháp trào phúng như: tạo tình huống hiểu lầm hài hước, trớ trêu, phóng đại cử chỉ, điệu bộ, thói tật, tạo tương phản gây cười.

+ Ngôn ngữ của hài kịch cả trong chỉ dẫn sân khấu, cách gọi tên nhân vật cũng như trong đối thoại, độc thoại, hài kịch sử dụng rất nhiều các biện pháp như: cường điệu, tương phản, lặp, nhại, chơi chữ, nói bóng gió, nói lái, nói quá, nói lỡ…. Đối thoại trong hài kịch có khi được tổ chức theo kiểu đối chọi chan chát, “ăn miếng trả miếng” trong tình huống các nhân vật tố cáo lẫn nhau; có khi được triển khai xoay quanh tình huống "ông nói gà, bà nói vịt” thể hiện sự lệch kênh về ý thức, cũng có khi đột ngột bỏ lửng lởi thoại khiến người đọc người xem bật cười.

• Biện pháp tu từ nghịch ngữ, đặc điểm và tác dụng

+ Nghịch ngữ là biện pháp tu từ kết hợp các từ ngữ biểu thị những khái niệm mâu thuẫn nhau để tạo ra những cách nói, cách viết trái với cách nói, cách viết thông thường nhằm mục đích làm nổi bật bản chất vấn đề, gây ấn tượng mạnh đối với người tiếp nhận đồng thời làm tăng sức biểu cảm cho sự diễn đạt.

BẢNG PHỤ LỤC 1

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu tác giả Ni-cô-lai Gô-gôn và đoạn trích Màn diễu hành trình diện quan thanh tra.

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- GV cho HS đọc lại kiến thức trong SGK đồng thời cùng với bài chuẩn bị ở nhà để trả lời các câu hỏi sau.

+ Em hãy trình bày đôi nét về tác giả Gô-gôn?

+ Trình bày xuất xứ và hoàn cảnh ra đời của đoạn trích Màn diễu hành trình diện quan thanh tra?

- HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

- HS lắng nghe câu hỏi và thực hiện trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời các nhóm HS phát biểu, yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

a. Tiểu sử

- Ni-cô-lai Gô-gôn: (1809 - 1852).

- Ông là một nhà văn, nhà soạn kịch lỗi lạc của văn học Nga nửa đầu thế kỉ XIX.

- Sinh ra trong một gia đình quý tộc ở tỉnh Pôn-ta-va thuộc U-crai-na.

- Năm 1828, ông tới Pê-téc-bua làm trợ lí vụ bất động sản hoàng gia. Bắt đầu được dư luận chú ý với tập truyện đầu tay mang nhiều hương vị dân gian Những buổi tối ở thôn gần Đi-an-ka.

- Năm 1832, ông làm quen với Pu-skin và được nhà văn khơi gợi nhiều ý tưởng sáng tạo.

- Năm 1834, ông được bổ trợ làm trợ giảng về lịch sử thời trung cổ đại tại Trường Đại học tổng hợp Pê-téc-bua.

- Trong những năm 1836-1847 ông sống ở nhiều nước như: Đức, Thụy Sĩ, Pháp, Bỉ, Ý….

- Từ năm 1845, ông rơi vào một cuộc khủng hoảng tinh thần, sa vào khuynh hướng tôn giáo thần bí.

- Năm 1852, ông từ bỏ văn nghiệp và giam mình cầu nguyện, tuyệt thực rồi mất tại nhà một người bạn ở Mát-xcơ-va. 

b. Tác phẩm nổi tiếng

- Tác phẩm nổi tiếng của ông bao gồm có: Ta-rút Bun-ba (truyện -1835), Những điền chủ cổ xưa (truyện, 1835), Bức chân dung (truyện, 1835), Nhật kí người điên (truyện, 1835), Cái mũi (truyện, 1836), Quan thanh tra (hài kịch, 1836), Chiếc áo khoác (truyện, 1842), Những linh hồn chết (tiểu thuyết, 1842).

c. Phong cách sáng tác

+ Phần nhiều các tác phẩm hiện thực của Gô-gôn thể hiện cơn mê sảng của thực tại đương thời với những hình tượng con người bị đồ vật hóa, thảm hại, trống rỗng, tồn tại như những bóng ma và luôn ám ảnh về sự báo ứng.

+ Giọng văn trào phúng của Gô-gôn một mặt thể hiện thái độ phủ nhận thực tại nhố nhăng đương thời “qua tiếng cười thế gian thấy rõ và những giọt nước mắt thế không trông thấy”. Mặt khác, lại đau đáu niềm hy vọng vào một thực tại khác xứng đáng hơn với cuộc sống con người.

2. Tác phẩm

- Hài kịch năm hồi Quan thanh tra được Gô-gôn sáng tác trên cơ sở một giai thoại do Pu-skin gợi ý. 

- Vở hài kịch là một đỉnh cao trong sự nghiệp sáng tác của ông và ảnh hưởng đến sự phát triển của sân khấu hài kịch thế giới.

- Quan thanh tra không chỉ là vở kịch đả kích “tất cả những gì tệ hại của nước Nga” đầu thế kỉ XIX mà còn khơi dậy nỗi đau về sự tồn tại trống rỗng, phi lí của con người và niềm hi vọng vào cuộc sống tốt đẹp. 

- Màn diễu hành trình diện quan thanh tra nằm ở lớp đầu của Hồi IV của Quan thanh tra. Hành động kịch xoay quanh cuộc gặp gỡ, trò chuyện giữa Khle-xta-k kốp với một số quan chức sở tại cùng các địa chủ và nhà buôn.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Nhận biết và phân tích được một số yếu tố của hài kịch như: ngôn ngữ, xung đột, hành động, nhân vật, kết cấu, tình huống, thủ pháp trào phúng trong hài kịch.

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

•  GV yêu cầu HS thảo luận nhóm nhỏ gồm 4 HS theo kĩ thuật Khăn trải bàn với vị trí ngồi như hình vẽ dưới đây:

- GV yêu cầu HS đọc văn bản Màn diễu hành – trình diện quan thanh tra và hoàn thành các thử thách:

+ Trạm 1: Tóm tắt các sự kiện chính trong văn bản Màn diễu hành – trình diện quan thanh tra. Từ đó xác định tình huống kịch và cho biết đó có phải là tình huống đặc trưng của hài kịch không? Vì sao?

+ Trạm 2: Hình thức độc thoại (nói riêng) được xem là thủ pháp lật tẩy bản chất của nhân vật. Dựa vào bảng sau, hãy nêu thêm một số ví dụ:

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

+ Trạm 3: Xác định xung đột kịch trong văn bản và phân tích ý nghĩa của nó.

+ Trạm 4: Nêu một số thủ pháp trào phúng của Gô-gôn trong đoạn trích Màn diễu hành – trình diện quan thanh tra?

- Các nhóm tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

- Các nhóm thảo luận để trả lời.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời đại diện các nhóm lên bảng yêu cầu các nhóm khác nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

……………

II. Nhận biết và phân tích được một số yếu tố của hài kịch như: ngôn ngữ, xung đột, hành động, nhân vật, kết cấu, tình huống, thủ pháp trào phúng trong hài kịch.

Trạm số 1:

• Các sự kiện chính của vở kịch gồm có:

1. Các quan chức địa phương nhận nhầm một vị khách vãng lai là “quan thanh tra” nên rất sợ hãi và tập trung tại nhà thị trưởng để bàn chuyện đối phó.

2. Lần lượt, họ vào yết kiến “quan thanh tra” này, cùng “vi thiêng”, nịnh hót và nói xấu lẫn nhau.

3. Ban đầu, vị khách tưởng rằng quan chức địa phương là “tốt bụng” và “hiếu khách” nên khi nhận được tiền, ông coi đó là “vay mượn”.

4. Tuy nhiên, sau khi biết rằng những người này nhận nhầm mình là quan lớn, Khle-xta-kốp quyết định sẽ vay thêm tiền và “cao chạy xa bay”.

•  Tình huống: sự nhầm lẫn từ cả hai phía: quan chức địa phương nhầm tưởng Khle-xta-kốp là quan thanh tra, còn Khle-xta-kố thì nhầm tưởng quan chức địa phương là “tốt bụng” và “hiếu khách”. Việc trao tiền và nhận tiền được thực hiện theo sự nhầm tưởng ấy của mỗi bên. Tình huống này bắt nguồn từ nỗi sợ hãi thái quá của các quan chức địa phương khi biết tin “quan thanh tra” bất ngờ đến, lí trí bị tê liệt, khiến họ trở nên điếc, mù không thể nhận ra sự thật hiển nhiên, dẫn đến sự nhầm lẫn tai hại. Sự nhầm lẫn đó đã tạo ra những diễn biến kịch tính, làm bộc lộ bản chất, tính cách phi lí của các nhân vật.

Trạm số 2:

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Trạm số 3:

Có hai xung đột lớn ở trong đoạn trích này bao gồm có:

• Xung đột bên ngoài: Là xung đột giữa các quan chức sở tại với Khle-xta-kốp. Xung đột này xuất phát từ sự nhầm lẫn, có vai trò tạo nên tình huống hài kịch. Khle-xta-kốp bị nhầm tưởng là nhân vật tai to mặt lớn, nắm quyền sinh sát đối với các bậc quan phụ mẫu sở tại, thế là khán giả cười vui vẻ trước những hành vi lố bịch của cả hai bên. Tuy nhiên, bản thân khán giả, người đang theo dõi màn kịch, tự nhận thức được xung đột này là ảo, không có thật, không mang tính mâu thuẫn sâu sắc, bởi hai bên trong vở kịch liên kết với nhau vì lợi ích của mình, ý thức mình đang diễn trò với nhau. Họ đều là nhân vật tiêu cực, nhân vật trào phúng, bị hạ bệ, đáng chê cười.

• Xung đột bên trong: Không nêu trực tiếp, mà được ám gợi, liên tưởng: xung đột giữa nhân dân và chính quyền. Mâu thuẫn này được nhận ra từ thái độ sợ hãi thái quá của hàng ngũ quan lại. Nếu họ sống và làm việc chính trực thì không có thái độ như thế. Thói vô trách nhiệm, quan liêu và ngu dốt của họ đã khiến nhân dân phải khốn đốn xiết bao. Đây là xung đột quan trọng, mang tính nội tại, bộc lộ tư tưởng của vở kịch: lối sống của các quan chức không tương thích với quan niệm của nhà viết kịch về sự tồn tại đúng đắn, bổn phận công dân, chức phận cao đẹp của con người.