Giáo án Ngữ văn 12 Cánh diều bài 4: Lưu biệt khi xuất dương (Xuất dương lưu biệt – Phan Bội Châu)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu tác giả Phan Bội Châu

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- Dựa vào video đã cho ở đầu bài, chia cặp thực hiện phỏng vấn hãy trả lời các câu hỏi sau:

Tìm hiểu về cuộc đời cũng như sự nghiệp của tác giả Phan Bội Châu.

+ Thân thế, sự nghiệp.

+ Phong cách nghệ thuật.

+ Tác phẩm chính.

- HS thực hiện nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

- HS chia vai đóng cặp để thực hiện phỏng vấn.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời các nhóm HS phát biểu, yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

a. Tiểu sử

- Phan Bội Châu (1867-1940).

- Quê quán: xã Xuân Hòa, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An.

- Phong cách nghệ thuật: Văn chương ông mang đậm tính dân tộc, nêu cao tinh thần yêu nước. Tác phẩm văn học là một vũ khí để tuyên truyền, cổ động tinh thần toàn dân, phát triển cách mạng.

b. Sự nghiệp và tác phẩm chính

- Tác phẩm của ông bao gồm có: “Việt Nam vong quốc sử”, “Hải ngoại huyết thư”, “Ngục trung thư”, “Trùng Quang tâm sử”, “Phan Sào Nam văn tập”, “Phan Bội Châu niên biểu”…

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu tác phẩm “Lưu biệt khi xuất dương”

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- GV hướng dẫn HS cách đọc văn bản.

- GV yêu cầu HS thảo luận để trả lời câu hỏi sau:

+ Trình bày hoàn cảnh xuất xứ của tác phẩm Lưu biệt khi xuất dương.

+ So sánh phần phiên âm, dịch nghĩa với phần dịch thơ để thấy được những điểm tương đồng và thay đổi giữa bản dịch so với nguyên tác, từ đó hiểu sâu hơn bài thơ?

- HS thực hiện nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

- HS suy nghĩ cá nhân và tiến hành thảo luận trong bàn trong vòng 3 phút.

- Nhóm nào hoàn thành sớm sẽ được trình bày và lấy điểm.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời các nhóm HS phát biểu, yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức

2. Văn bản “Lưu biệt khi xuất dương”

a. Hoàn cảnh sáng tác

Phong trào Cần Vương thất bại, con đường cứu nước theo tư tưởng phong kiến do các sĩ phu lãnh đạo không còn đúng đắn. Trước tình thế đó, một số nhà Nho, đi đầu là Phan Bội Châu đã tìm con đường cứu nước mới theo lối dân chủ Tư sản. Năm 1905, ông quyết định sang Nhật Bản để tìm ra con đường cứu nước, nhân dịp đó, ông đã viết nên bài thơ này.

* Giống: Hầu hết các câu đều có sự đồng nhất giữa phần phiên âm, dịch nghĩa và dịch thơ. Cụ thể ở một số câu sau :

+ Câu 2: “Khẳng hứa càn khôn tự chuyển di”, dịch nghĩa là “Lẽ nào để trời đất tự xoay vần”, phần dịch thơ cũng mang nghĩa sát so với phiên âm và dịch nghĩa “Há để càn khôn tự chuyển dời”.

+  Câu 3 : “Ư bách niên trung tu hữu ngã”, dịch nghĩa “Trong khoảng năm trăm năm này phải có ta”, phần dịch thơ mang ý nghĩa rất sát “trong khoảng năm trăm năm cần có tớ”. Tuy âm hưởng phần dịch thơ không vang dội bằng phần dịch nghĩa và phiên âm, tuy nhiên vẫn diễn tả được đầy đủ ý nghĩa.

* Khác :

+ Câu 6: Trong bản nguyên tác là "Thánh hiền đã vắng thì có đọc sách cũng ngu thôi!" Tác giả chưa đến mức phủ nhận tất cả giáo lý nho gia nhưng cho thấy một quan điển rõ ràng rằng sách vở, đạo đức nho gia đã từng là cơ sở lý luận cho nền phong kiến Việt Nam, giờ đây đã không còn có thể giúp ích được cho ta trong buổi nước mất nhà tan. Ngược lại, nếu cứ giữ nguyên tư tưởng trung quân thì chỉ làm mình ngu thêm mà thôi. Tuy nhiên trong bản dịch thơ tác giả chỉ nêu được rằng "học cũng hoài” mới chỉ nêu được sự phủ định của Phan Bội Châu với Nho học chứ chưa làm nổi bật lên khí phách ngang tàng, dứt khoát của tác giả.

+ Câu 8: Trong nguyên tác câu thơ này là "Thiên trùng bạch lãng nhất tề phi" những hình tượng vừa kì vĩ, lớn lao vừa lãng mạn. Như hòa nhập với con người trong tư thế cùng bay lên, thể hiện chất sử thi cuộn trào trong từng câu chữ. Câu này được dịch thành thơ "Muôn trùng sóng bạc tiễn ra khơi" chưa thể hiện được khí thế hùng mạnh, bay bổng như nguyên tác nhưng cũng có thể hiện được sự thích thú của nhân vật trữ tình trước những khó khăn.